Recenzja: ES Lab ES-R10

Brzmienie

    Od czego by tu zacząć, wiele jest możliwości. Może zacznę od tego, co sprawiło, że oryginalne Sony MDR-R10 ciągle nie pozwalają o sobie zapomnieć i jak żadne inne słuchawki wracają w powtórkowych wersjach. Po ich założeniu (a bajecznie wygodne były) i popłynięciu muzyki z dobrej aparatury, narzucały się momentalnie dwie cechy – przestrzenność i finezja. Na niezwykłe doznania przestrzenne składał się zarówno sam ogrom, jak i precyzja lokowania oraz holograficzne rozwarstwienie źródeł. Wszystko to budowało teatr o bardzo wyrafinowanej, wysoce niecodziennej scenerii, jedyny na dodatek taki, bowiem o żadnych słuchawkach dzisiejszych czy dawniejszych nie możemy powiedzieć, by formowały aranżację analogiczną do R10. Wprawdzie tej miary spektakularność sceniczna nie była jedyną taką – inne też zachwycały – lecz miała własny, niepowtarzalny nimb i należała do przestrzennej korony, współtworzonej przez sceny Staksa SR-Ω, Sennheisera Orfeusza, Grado GS1000 i AKG K1000. Każdą z owych najlepszych poza samą wielkością cechowały inne walory, a jakie, o tym można poczytać w odniesionych recenzjach. Odnośnie zaś samych R10 mogę skrótowo powiedzieć, że ogrom i holografię cały czas u nich się czuło, nie pozwalały o sobie zapomnieć. A równocześnie wyczuwało się towarzyszący temu niecodzienny smak brzmienia, jako że celulozowe membrany smakowo są specyficzne, i sam tę właśnie specyfikę najbardziej sobie cenię. Łączy pełnię i brzmieniowy koloryt z niezrównaną delikatnością i wrażliwością na poszmer; wydaje się, że najmniejszy dźwiękowy atom nie może przemknąć niezauważony. Nawet mrówki tu tupią, wiatrem się stają oddechy – dzieje się coś takiego, jakbyśmy bardzo długo nie słuchając mogli dowolnie rozciągać w czasie pierwsze sekundy kontaktu z dźwiękiem; jakby ta pierwsza, spotęgowana wrażliwość zupełnie nie ustępowała, nawet się jeszcze wzmagała. [1]

      Brzmienie tego samego typu potrafią produkować największe kolumny Avatar Audio, które też posiłkują się celulozowymi membranami (takimi z lat 70-tych, gdy były czymś powszechnym); słuchanie tego to audiofilskie święto, zupełna nadzwyczajność, sam zawsze to przeżywam. Ale na nadzwyczajność brzmienia R10 składał się jeszcze inny czynnik o takiej samej wadze; w nim przejawiało się coś, co było dane tym słuchawkom i żadnym innym, nie posiadało analogii. Tym czymś była melodyjność, którą chyba wypada nazwać aż „nadmelodyjnością”. – Nigdzie podobnej nie spotkałem, była niczym największy brylant. Nawet Sennheiser Orfeusz nie miał takiej, może najprędzej Stax SR-Ω w egzemplarzu który słyszałem.

     Muzykalność pozostałych słuchawek szczytowych oprócz R10 i Omegi to zawsze przeplot z dynamiką, czyli bardziej dosadne brzmienie, gdy u R10 niezmącone niczym falowanie krystalicznie czystego dźwięku z bogactwem kolorytu. I tak, rację mieli ci, którzy zwracali uwagę, że jest na tym muzycznym brylancie skaza – bas nie był dość potężny.

      Odnieśmy teraz to wszystko do kopii od ES Lab i zacznijmy od tego, że bas u niej jest potężny. Nie gorszy niż ten chwalony od HiFiMAN Susvara, nie mniej też precyzyjny niż u Dan Clark Audio STEALTH. To jest klasyczny kawał basu, który ponadklasycznie, wyższościowo, obrazuje fakturę i kubaturę bębnów, toteż słuchanie poprzez te słuchawki najcięższego rocka jest czystą przyjemnością. Trafiłem wprawdzie na opinie, że bas jest w nich za lekki, ale jest taki tylko przed wygrzaniem, które trwa circa dwieście godzin. Wcześniej słuchawki rzeczywiście produkują dźwięk delikatny, pozbawiony mocy zejściowej, ale po wygrzaniu potrafią szaleć i tylko skrajny przypadek tercetu Ultrasone E7, E9, T7 oferuje bas potężniejszy.
W tej sytuacji ważne techniczne dopełnienie: jedyny niedostatek czający się w oryginale udało się usunąć. Lecz co z tą nadzwyczajnością, którą oryginał zachwycał? Pod wszystkimi trzema względami, które wypunktowałem, nie ma pełnego powtórzenia, ale też nikt nie obiecywał, że będą to całkiem jak prawdziwe „R-dziesiątki”. Bo przecież inna membrana i parę innych różnic – nie do końca to samo drewno, inny kabel i inne wypełnienie padów, a muszle nie podtrzymywane magnezowymi uchwytami.

     Rzecz jasna nie ma też mowy o smaku celulozy, której najzwyczajniej tu nie ma, lecz mimo to pewne nawiązanie – dźwięk potrafi być delikatny w sposób wysoce nieprzeciętny i na dodatek potrafi być gładszy (zależeć będzie od toru) nawet od tego z HiFiMAN Susvara mających świetny kabel; a przecież tamtą gładkość uważa się za popisową. Tak więc jest nawiązanie – niepełne, ale jest. Melodyka okazuje się pierwszorzędna zarówno w odniesieniu do zewnętrznej, obrysowej formy dźwięków, jak i do zawartości. Nie tylko jest super gładko i super falująco, ale też mocny indywidualny smak brzmień, intensywne wibracje, czucie naturalności, personifikacja, konkretność. Soprany koloraturowe, te najtrudniejsze do oddania, nie tylko uciekają przed ostrością, ale ujawnia się w nich pełny brzmieniowy wachlarz wibracyjny o trójwymiarowej formie. To nie tylko brzmi jakoś, to się ucieleśnia i żyje. I teraz można już wiedzieć, dlaczego Luciano Pavarotti tak cenił Joan Sutherland, zwąc ją królową sopranu; w jej śpiewie zjawia się nie sama nadzwyczajna precyzja tonu, ale też liryzm głosu i trójwymiarowa głębia. To już nie same idealnie wyśpiewane nuty rejestrów niedostępnych zwykłym głosom, to smak autentycznej pieśni – smak poezji i życia.

     Dzięki temu, że właściciel ES Lab R10 jest także właścicielem wzmacniacza Wells Audio Headtrip (i to takiego rasowanego lepszymi kondensatorami i tranzystorami wyjściowymi), zyskałem możność szerszych porównań odnośnie toru z odtwarzaczem, na tym etapie się skupiając, zwłaszcza że na wyższym poziomie tylko powtarzał obserwacje z toru przy komputerze, niczego zasadniczego poza jakością nie dodając ani nie odbierając. Punkty odniesienia stanowiły Susvary i DCA STEALTH, jedne i drugie okablowane Tonalium-Metrum Lab.

      Na wstępie porównałem wzmacniacze. Headtrip względem ASL Twin-Head operował spokojniejszym dźwiękiem, nie próbującym podkręcać atmosfery dodatkowymi wibracjami. Też odrobinę mniej głębokim i nasyconym barwą, ale tu już różnice były śladowe, takie do automatycznego zapomnienia. Niepomijalne natomiast zjawiły się w prezentacjach słuchawek: STEALTH były najwyższe tonalnie i dzięki obfitości sopranów usiłujące coś za ich pośrednictwem ugrać w mierze wyraźności obrazu i wzrostu indywidualizacji, co, kiedy uznać za akceptowalne to podniesienie tonacji (a jeszcze bardziej gdy nim się cieszyć), można brać było za atuty, ale sam nie byłem w odniesieniu do tego entuzjastycznie nastawiony, mimo iż to sopranowe „przeczesywanie” muzyki i wyskakujące z niego „pchły” miało swoje zalety, przywołując inne wrażenia. (Cały czas rozmawiamy o graniu na najwyższym poziomie.) Na przeciwnym biegunie Susvary grały bez śladu sopranowych wtrętów i budowanych nimi podniet, prezentując spokojniejszą melodykę szczytowego poziomu jako sycące danie główne, w oprawie głębi brzmienia, pięknego kolorytu na czarnych teł podkładzie, także najlepszej spośród porównywanych holografii. Kiedy więc poszukiwać złotego brzmieniowego środka, takiego o szczytowej jakości bez indywidualnych odstępstw od wyważonego ideału, to HiFiMAN Susvara będzie tym, czego nam trzeba, a poszukiwanie wyższych jakościowo alternatyw będzie musiało się ograniczyć do słuchawek pod jakimś względem arcy wybitnych – jak te oryginalne R10, jak Orfeusz, jak AKG K1000 czy własnej firmy Shangri-La. To już musi być arcy-magia, bo zwykła nie wystarczy; dokładnie to samo okazało się odnosić do naśladowczych ES Lab ES-R10. One są podobne do Susvar, dzieląc z nimi te same zalety. Troszeczkę słabszą, ale dobrą, holografię i taką samą melodyjność, która w zależności od wzmacniacza, a nawet od nagrania, raz okaże się minimalnie lepsza, a kiedy indziej ciut słabsza. Analogiczne będą także bogactwo kolorytu oraz głębia brzmieniowa, podobny pietyzm i równie piękna prezentacja głosów.

      A przypomnijmy – to słuchawki prawie czterokroć tańsze i tu posiłkujące się własnym kablem, a nie takim za kolejne tysiące. Atmosfera muzyczna towarzysząca słuchaniu siłą rzeczy okazuje się więc zbliżona, aczkolwiek wyczuwa się w Susvarach, że to słuchawki otwarte, a ES Lab mają odnośnie tego małą skazę, która wydaje się do usunięcia. A mianowicie w sposób trudny do niezauważenia pojawia się u nich reverb rejestrów basowych, które nie ulatują swobodnie z pozostałością pasma, tylko do słuchającego w pewnym procencie wracają niskim echowym odbiciem. To wada, która znika, kiedy o milimetry zaledwie oddalić muszle od uszu – i teraz rozumiemy, dlaczego pady oryginalnych Sony były w sposób widoczny wypukłe; najprawdopodobniej to właśnie, a nie samo o większej gęstości drewno, o innej charakterystyce membrany, tłumiące rezonansy magnezowe uchwyty oraz bardzo specjalna, jak dyfuzor działająca tkanina wewnętrznych osłon przetwornika, powodowało całkowity brak takiego zjawiska w pierwowzorze, który zdawał się być całkowicie otwarty, oferując rozleglejszą scenerię i oszałamiającą holografię. Do czego dorzucić muszę, że śladu takiego odbicia nie stwierdziłem u całkowicie przecież zamkniętych Dan Clark Audio STEALTH, tak więc komora słuchawek zamkniętych może być od niego wolna bez użycia Aizu, a z kolei holograficzne szały odnośnie takiej też nie dotyczyły samych prawdziwych R10, zjawiły się lata temu u Audeze LCD-XC. Natomiast niemalże taka jak u oryginalnych R10 wrażliwość membran odnalazła się w Audio-Technice ATH-L5000, która niestety była limitowana, identycznie zresztą jak jeszcze chwilę temu dostępna Audio-Technica ATH-AWKG (za $4200) [2]. Zamknięte słuchawki Dana Clarka, Audio-Techniki i Audeze zbiorczo stanowią dowód, że powtórzenie Sony R10 – takie, że niemal, niemal – nie musi wiązać się z użyciem dwustuletnich Aizu i membran z celulozy produkowanej przez Acetobacter aceti. Z kolei przykłady HiFiMAN-a i ES Lab dowodzą, że tak ogólnie jest to trudne – że pomimo wysiłków nie zbiera się łatwo w całość.

      Na otarcie łez coś dla preferujących granie z urządzeń przenośnych, a więc dla najliczniejszej dzisiaj grupy. ES Lab ES-R10 okazały się rewelacyjnie współpracować z Astell & Kern KANN ULTRA; i całe szczęście, że zdążyłem to sprawdzić, bo pochłonięty porównaniami wzmacniaczy i słuchawek niemalże o tym zapomniałem. Czas naglił, słuchawki musiały wracać, w ostatniej chwili zdążyłem. A warto było, bo to brzmienie utkwiło mi w pamięci; utkwiło dzięki temu, że było perfekcyjne.

     Oczywista są różne perfekcje, i ta przy odtwarzaczu przenośnym nie dorównuje tej przy wielkim wzmacniaczu, ale perfekcyjne dla tej odnogi sprzętowej były wszystkie składowe brzmienia. Duża, wielkoobszarową poetyką znaczona przestrzeń, błogi powiew melodyjności wraz z pełną personifikacją, do tego potęgowy bas o znakomitej wyraźności. Mega potężne orkiestry, miażdżący ciężki rock, pieszcząca muzyka rozrywkowa, tajemnicza elektroniczna, jazz ze zjawiskowym saksofonem, i na finałową ozdobę misterium delikatnych wybrzmień w specjalnej, na to właśnie ukierunkowanej aranżacji kanonów. Dźwięczny również i harmonicznie rozbudowany fortepian, przytłaczająca potęga organów, najwięksi w historii wokaliści przywołani jak żywi. Prima sort takie słuchanie, naprawdę można było zwątpić w sens aparatury nieprzenośniej, przynajmniej do momentu, kiedy puszczana była w ruch…

[1] Biologicznym przystosowaniem, uformowanym przez ewolucję, jest fakt, że zmysły reagują mocniej w pierwszych sekundach kontaktu z bodźcem, formując ostrzeżenie, a zaraz potem ich aktywność spada na rzecz oszczędności energii i ewentualnego łatwiejszego znoszenia przykrych doznań.

[2] Najczęściej te limity wynikają z ograniczonej dostępności drewna, co zjawia się też u Grado.