Słuchawkowe referencje A.D. 2018

   Oczywiście nie wszystkie. Słuchawki produkuje teraz tyle firm i tyle z nich chce mieć referencyjne, że zgromadzenie wszystkich takich i poddanie wszechstronnym testom byłoby dokonaniem heroicznym. Mówię o pojedynczym recenzencie, bo na światowych Can Jam coś takiego z grubsza ma miejsce, to znaczy niemal każdych referencyjnych da się posłuchać, choć niekoniecznie już konfrontować jedne z drugimi bezpośrednio w tym samym torze. Lecz zauważmy, że tor taki musi się ograniczać do źródła i okablowania, albowiem już wzmacniacze muszą być różne, w sytuacji gdy na przykład referencyjne Sennheiser HE-1 grać mogą wyłącznie z własnym, jedynie do nich pasującym. Analogiczna niemalże sytuacja odnosi się do referencyjnych Shangri La – flagowych elektrostatów HiFIMAN-a – i analogiczna do trzecich elektrostatycznych Sonoma Acoustic z USA. I w ogóle nie ma się co rozpisywać – każdy cośkolwiek zorientowany w słuchawkowych realiach wie, że słuchawek są różne rodzaje o różnych wymaganiach, a jakby tego mało, to dane, konkretne nauszniki, nawet w ramach tego samego typu preferują jedne wzmacniacze, a się nie lubią z innymi. Więc podpinanie wszystkich do jednego nie tylko technicznie nie jest możliwe, ale też mijałoby się z celem. To zaś oznacza konieczność zgromadzenia także wszystkich wzmacniaczy najlepiej pasujących, czego już nawet największe Can Jam ani światowe Audio Show nie mogą zagwarantować. Tak więc zawężenia w odniesieniu do grona testowanych i uproszczenia odnośnie aparatury im towarzyszącej są siłą rzeczy nieuniknione. Aczkolwiek trzeba przyznać, że zestaw wzmacniaczowy iFi PRO iCan+iESL jest wysoce uniwersalny i każde niemal słuchawki zdolny zadowolić, co odnosi się również do uniwersalnego wzmacniacza Audiovalve Luminare, także zdolnego brać na siebie wszystkie rodzaje słuchawek i dla wszystkich stanowić dobre partnerstwo (z wyłączeniem tych grać mogących wyłącznie ze wzmacniaczem sobie dedykowanym).

Wszystko to razem czyni sprawę wyszukania prawdziwie referencyjnych słuchawek niejednoznaczną i zagmatwaną, ale na szczęście nie żyjemy w ZSRR, gdzie tego typu klasyfikacje w odniesieniu do wszystkiego były obowiązkowe. Cierpka to wszakże pociecha, bo przecież chciałoby się wiedzieć, które są tak naprawdę najlepsze – i temu, jakby nie było, tekst ten jest poświęcony. Rzecz jasna na pewnym odcinku, jako częściowe rynku odpytanie, ale i tak dumny jestem – udało się bowiem zgromadzić kwartet doprawdy popisowy. A przy tym ilość czterech par do gruntownego porównania wydaje się optymalna; w sam raz, by jeszcze to ogarniać i móc dokładniej analizować, choć pięciu, a nawet sześciu zawodników, też by się pewnie dało. No ale nie mam, nie mam – zaproszeń nie przyjęli. A ściślej absencja głównie przez to, że brak ich dystrybutorom. Tu jedni są za ciency i na trzymanie pokazowej pary referencyjnych ich najwyraźniej nie stać (więc biorą jedną sztukę, wysyłają do zaprzyjaźnionej redakcji, a potem tylko patrzą, by jak najprędzej sprzedać), a innym zwyczajnie się nie chce – normalna indolencja. I są też niestety tacy, którzy porównań się boją. I ci, to dopiero problem. A przy okazji też sobie powiedzmy – nie w referencji tkwią kokosy. Pieniądze w branży audio zarabia się na masówce, a referencja to głównie sztafaż. Można się nią pochwalić i należy się za nią chować, pchając ją na pierwszą linię i krzycząc: – Patrzcie! Ale umiemy! Natomiast zarabia się na żołnierzach a nie na generałach. Co drugi młody człowiek paraduje teraz w słuchawkach i są to niemal wyłącznie takie za sto, dwieście, trzysta złotych. Te się sprzedają w setkach tysięcy, tam bije serce biznesu. I wcale nie jest tak, że takie są do niczego. Wielokroć tu chwaliłem Koss Porta Pro czy Grado SR60, lecz teraz lądujemy na drugim skraju rynku, pośród tych prestiżowych.

Referencyjny kwartet

Słuchawkowa kwadryga.

   Każde z porównywanych już mają po recenzji, tak więc na dobrą sprawę można zapytać: po co? Po co to wszystko znowu, na kiego te konfrontacje, gdy już dokładny opis? Ale opisy opisami, a konfrontacje co innego. Bo je odbywszy mogę stwierdzić, że bez bezpośredniego porównania na pewno byłbym głupszy. O wielu sprawach bez pojęcia i w wielu gorzej zorientowany. Trzeba by mieć pamięć Mozarta i jego słuch absolutny, by móc porównywać niebezpośrednio, a do tego nie aspiruję. Poza tym tylko bezpośrednie porównania umożliwiają wyzwolenie od tego, co nazywam adaptacją mózgową. Każde przypadłe do gustu słuchawki, nawet takie przypadłe mniej, w szybkim tempie mózg adaptuje, nadrabiając ich braki. I potem zaczyna się wydawać, że one kapitalne. Więc dopiero po przejściu na inne ta kapitalność gaśnie. Poza tym jest coś jeszcze, co z całą mocą się ujawniło. Tak samo jak wzmacniacze, tak też i muzyczne utwory (nawet w ramach tego samego gatunku) do jednych słuchawek pasują lepiej, do innych wyraźnie mniej. Trochę jest w tym analogii do różnych orkiestracji. Wiadomo, daną symfonię można zorkiestrowywać w różny sposób i w zależności od tego może wypaść lepiej lub gorzej. Więc od wyobraźni kompozytora zależy, na ile rzecz się uda.

Hector Berlioz, weźmy na przykład, uważał siebie za większego kompozytora i większego mistrza instrumentacji od samego Ludwika van Beethovena, a choć łatwo się z tym nie zgodzić, przyznać trzeba, że jego Symphonie fantastique to wielkie dokonanie kompozycyjne i instrumentacyjne zarazem. Więc nikt zachowujący jaki taki rozsądek za poprawianie go się nie bierze, podczas gdy wiele innych znanych utworów było przez interpretatorów zmienianych, niejednokrotnie w znacznym stopniu. (Na przykład opery Rossiniego.) I per analogiam słuchawki. Właśnie z uwagi na specyfikę przydanej (umownie) instrumentacji – własnego zestawu głosów – jeden utwór potrafią odwzorowywać lepiej, przy innym wypadają słabiej. I oczywiście chciałoby się mieć takie, które z każdym wypadną naj, lecz to się okazuje nieproste. Bo jedne na przykład bardziej kameralne i z nimi kameralistyka albo intymny wokal, a inne wielkoobszarowe, więc znowuż co innego. Jedne potęgę fortepianu potrafią bardziej skondensować, ale to im gdzie indziej nie pozwala na reprodukowanie dźwięku w taki sposób, by się rozwiewał w przestrzeni. Co ma dla wokalistyki i kompozycji elektronicznych niebagatelne znaczenie, bo tam odchodzenie na przestrzeń może być istotniejsze od potęgi. W efekcie zaczynamy się miotać – te z tym, tamte z tamtym. Raz te nas przekonują, za chwilę wolimy inne. Tak podczas konfrontacji się działo, nie wyłoniła zwycięscy. Niemniej do opowiedzenia jest dużo i są też pewne konkluzje.

Abyss oznacza otchłań.

Słówko jeszcze o stronie technicznej. Dwie pary z porównywanych (Focal Utopia i Grado PS2000e) to konstrukcje typu dynamicznego, a dwie (JPS Labs Abyss AB1266 i Final D8000) to słuchawki planarne. Jednak to w obrębie planarnych pojawiła się największa różnica, bo Abyss są planarami starego typu, wymagającymi wzmacniaczy dużej mocy, podczas gdy trzy pary pozostałych to konstrukcje nowszego rodzaju, bez różnicy planarne/dynamiczne potrzebujące mocy skromnej, czyli do napędzenia łatwe. W efekcie jedne tylko Abyss czerpały sygnał z końcówki Crofta, pozostali prosto z Twin-Head. I jeszcze troszenieczkę o połączeniowych kablach. Znów jako jedyne Abyss posiłkowały się Tonalium, natomiast w odniesieniu do Final Audio mam następującą uwagę: przyjechały ze starym, miedzianem kablem, ale też z nowym srebrnym. Tyle że nowy był surowy i nie zdążyłem go wygrzać, a tak w ogóle, to wolę miedziane, i jedyne od tego odstępstwa to srebrne Siltech Triple Crown i srebrne Kondo Audio Note oraz pół srebrne, pół miedziane Entreq Atlantis. No a teraz jak było i po kolei – alfabetycznie.

Final Audio D8000

Final D8000 nazwy nie mają tak patetycznej.

   Przyjechały, porywam ten lepszy kabel, zakładam, słucham i rzednie mina. Na szczęście zwykły, miedziany przywrócił w nie wiarę, zwłaszcza gdy sobie godzinkę pograły, bo chyba wcześniej miały dłuższą przerwę. Przejdźmy do rzeczy – oto słuchawki najspokojniejsze. O najłagodniejszych (wraz z flagowymi Grado, ale i Focal Utopia też) sopranach i dużym, spokojnym dźwięku. Zarazem niezwykle uwodzicielskim, bo długo podtrzymywanym, nadzwyczaj melodyjnym, i rozpostartym przestrzennie, a także wzbogacanym o dużą dawkę powietrza. Do tego dobre, choć nie narzucające się zbytnio z ciężkością wypełnienie oraz upiększająca przekaz brzmieniowa głębia. I też żadnego – najmniejszego nawet – podostrzania, choćbyśmy wrzucili stare, złe nagranie. A te nagrania, ogólnie biorąc, nie ujednolicane, nie sprowadzane do jakiejś przeciętnej, tylko z uwydatnianiem ich jakości, ale bez odrzucania słabych. Mało tego, przy kablu miedzianym te archiwalne, kiepskie jakościowo, wyjątkowo atrakcyjnie się okazały podane, że jak ktoś takich często słucha, to znakomity wybór.

Odnośnie źródeł dźwięku, to bardzo dobrze ich ogniskowane i w zależności od nagrania silnie różnicowane pod względem wielkości (zależnie od ustawienia mikrofonów), a z kolei oklaski żywe, pełne, przestrzenne, dające mocne poczucie wśród nich przebywania. Nie aż tak silne jak u bezkonkurencyjnych pod tym względem dawnych Sony R10, ale na pewno jakość godna odnotowania. Natomiast obejmująca to wszystko scena ze średnio dalekim pierwszym planem, dość sporym rozsunięciem na boki i z dobrą ale nie jakąś popisową holografią.

Przy kablu srebrnym (nie wygrzanym) słabsza, a z miedzianym wygrzanym całkowita niemalże bezpośredniość, dająca całkowite wejście w muzykę. Łagodne, opalizujące światło, nastrój lekkiego przyciemnienia, a dźwięk szczególnie aromatyczny, nie pozwalający na bycie obojętnym. Sączący się upojnie w partiach wolniejszych, a moc, szybkość i potęgę mający w razie potrzeby.

Test mowy potocznej pokazał dużą naturalność w oparciu o całkowity brak podpierania się sopranowym podostrzeniem, całkowitą też gładkość i lekkie wspomaganie przez pogłębianie dźwięku. Ogólny nacisk w każdym repertuarze na elegancję a nie podnietę, niemniej elegancję realizowaną w ten sposób, że niejednokrotnie pozostali okazywali się mniej bezpośredni. Jeżeli tylko nagranie pasowało, a tak działo się często, namacalność zjawiała się popisowa i byłem pod wrażeniem. Do tego ich danie specjalne – całkowita otwartość swobodnie propagującego dźwięku. Najmniejszego efektu odbicia, czegokolwiek powstrzymywania, ograniczania ekstensji. Gładkie, pełne, głębokie brzmienie było zarazem swobodne, płynąc bez żadnych ograniczeń. Zupełnie jakby nie było słuchawkowych komór, tylko przetworniki pracowały w środowisku otwartym.

A Focal Utopia mają.

Jak chodzi o ocieplanie i dosładzanie, to nic prawie z tych rzeczy; najwyżej tylko tyle, by nie zrobiło się zimno i obco. Rzecz zaskakująca, chętnie brany przeze mnie do porównań, obfitujący w różnorodny materiał Czarodziejski Flet Mozarta (John Eliot Gardiner – Archiv) okazał się w ich reprodukcji lepszy niż z Focal Utopii. Bardziej otwarty, z lepszą holografią i większą głębią sceny. Do tego pięknie nośne soprany, bez śladu najmniejszego cienkości czy szorstkości i duże głosy; przy czym sama przestrzeń stosunkowo mało aktywna – spokojna i wygaszona. Nacisk prawie wyłącznie na dźwięki podstawowe, a nie na ożywianie i odciskanie się poprzez medium, co stawiało je pod tym względem w najsilniejszej opozycji do Abyss. (Ciekawe, też planarnych.) Zarazem od konkurencyjnych planarów z niżej schodzącym basem, jednakże mniej przestrzennym a bardziej skondensowanym.

Fortepian zaś mniej potężny niż u przydających mu największą potęgę Focali; też wprawdzie niebagatelny, jednak w porównaniu lżejszym brzmieniem operujący. Grający w sposób bardziej otwarty, ale i bardziej przeciętny w sensie audiofilskich produkcji. Tą otwartością może nawet uczciwszy, nie tak wszakże niesamowity, nie robiący takiego wrażenia.

Focal Utopia

Grado zaś mają własną, od dawna używaną.

   O wilku mowa. Znajomy wpadł, słucha ich i powiada: „ależ są wciągające”. No, owszem, mają coś w sobie. Właściwie same dobre rzeczy, suma których składa się na słuchawki niewątpliwie referencyjne. Ale referencję to kichał Michał, one przede wszystkim są zajmujące. Nie tak spokojne jak Finale, ze szczyptą podniety większą, a mniejszą otwartością.

Grają w zamkniętej przestrzeni, na co można nie zwrócić uwagi. Ta sfera jest bowiem duża, czasami wręcz ogromna, nie działa więc klaustrofobicznie. Jednakże to zawsze sala a nie otwarty przestwór. Przy jednych nagraniach rzecz niemal bez znaczenia, ale przy innych ważna. Bo nie ma zewu nieskończoności, w zamian jest dostojeństwo dźwięku. Bardziej domkniętego, wsobnego, pełnego; także cięższego, słodszego i cieplejszego.

Ta słodycz i to ciepło nie są jakieś wyraźne, niemniej dające styl pokrewny do odtwarzaczy Accuphase i też pokrewny gramofonom. Brzmienie staje się miłe, ale w żadnym razie przymilne. Potężne jest i dostojne, jak również pięknie skrojone, a ciepło i ta słodycz to tylko mały ukłon w stronę sympatii słuchacza, tak żeby nie czuł się przytłoczony tą potęgą i jej majestatyczną maestrią. By nie odniósł wrażenia zbytniej posągowości i by mu się ów posąg nie wydał zbyt spiżowy. Dlatego ciepły powiew i smak lekko słodkawy, natomiast sama postura wspaniała i obezwładniająca. Precyzja trójwymiarowych form i gęstości ich wypełnienia na miarę autentycznego wzorca, tyle że wszystko to w teatrze a nie plenerze. Po przejściu na Finale momentalnie znikają ściany, dźwięk niesie się bez ograniczeń i miesza z nieskończonym. Soprany planarnych japończyków – pomimo ogólnej ich łagodności – okazują się bardziej przenikliwe i docierające dalej, a mniej trójwymiarowe i nie tak określone, zamknięte w jakimś obrysie. Przeciwnie – obrysu wcale nie mające, całe promieniujące w przestrzeń, by się z nią ostatecznie stopić a nie się uciąć granicą. I mimo tak jawnej różnicy nie umiałem sam sobie odpowiedzieć, które do stałej obecności jako słuchacz bym wolał. Te i te były imponujące, te i  te miały zalety. Jednych i drugich słuchało się z przejęciem i bez najmniejszych zgrzytów.  Więc trudno było zdecydować, czy lepsze to mistrzowskie poczucie bliskości wewnątrz zamkniętej sfery, czy pełne rozpostarcie bez żadnych tam dla dźwięku. Na korzyść Finali przemawiał nieco większy autentyzm; na korzyść Focali nieznacznie większa łatwość przyswajania wraz z bardziej krągłym, ciepłym brzmieniem. I ten fortepian potężniejszy, o bardziej zjawiskowej postaci.

Przy teście zwykłej mowy też dało się zauważyć to lekkie poczucie zamknięcia, powodowanego (zupełnie się nie narzucającymi i jakby podświadomymi) odbiciami, a sam głos mówiącego był w sensie odczucia słuchacza zwykły, pozbawiony upiększeń. Nadzwyczajnie wszakże przekonujący, bezdyskusyjnie autentyczny. Podany stylem reportażowym, wolnym od prób upiększania pogłębianiem czy akceleracją wyraźności sopranowym podszyciem. Jedynie wszechobecne poczucie lekkiego ocieplenia i nadzwyczajna dosadność, skutkiem precyzji artykulacji. Każde słowo dźwiękowym dłutem wyryte, a sam mówiący pełen życia, operujący głosem krzepkim, donośnym i doskonale komunikatywnym. Ani sopranowo nie zniekształconym, ani basowo nie zaburzonym, tylko naturalnie wypośrodkowanym i zamkniętym w jakimś pokoju.

Trzy pary z czwórki łatwe do napędzenia.

Z kolei głosy śpiewaków nasycone i z największą dawką słodyczy w ujmującym pięknością trylu. Koloratury mieniące się, prawidłowo rozwibrowane, z tym że znów z sopranami domykającymi się co do formy, a nie wiatrem roznoszonymi.

Utwory fortepianowe to niewątpliwie najbardziej popisowy numer z repertuaru francuskiej referencji. Prawdopodobnie dlatego, że pogłos sali jest w ich przypadku ważny i same mają pudło rezonansowe, które nawet całkiem otwarte przejawia swą specyfikę. Na co nakłada się niezwykła precyzja u tych Focali artykulacji, doskonałe operowanie niższymi rejestrami (brak zatracania nawet w najniższych partiach rozdzielczości), a także brak cienkości sopranów – u Final  zwykle spokojnych, ale czasem i cienkich, a u Focali nigdy. Do czego dochodzi to lekkie ocieplenie, powodujące dźwięk przyjemny, oswojony. A jako kwintesencja te dźwięki krągłe, niespotykanie wręcz perliste, przy tym potężne, gęste. Fantastyczny to daje efekt, chociaż do równie spektakularnego Abyss dochodziły zupełnie inną drogą.

Suma tego wszystkiego okazała się specyficzna i natychmiast rozpoznawalna. Wrażenie ogromu, lecz nigdy poprzez bycie na otwartym terenie. Nieznaczne ocieplenie i niewielki dodatek słodyczy, jedynie dla nich właściwy. Dźwięk głęboki, gładki, super rozdzielczy i mocny, ale nie sztucznie pogłębiony. I także zwartość brzmienia. W teście dzwoneczków bardzo wyraźna różnica względem referencji Finala. Te z Focali cieplejsze, bardziej złociste, bardziej zgęszczone i niżej wybrzmiewające, a także bardziej wsobne (ograniczone do miejsca powstania), a te z Finali srebrzyste, dużo cieńsze i bardziej przenikliwe; bardziej też brzmieniowo złożone i bez ograniczeń promieniujące. Lecz przy tym też nie jaskrawe i bez sztucznej podniety. Inne, ale też autentyczne. Po prostu inne prawdziwe dzwonki. Więc gdyby mieć te z nagrania, bylibyśmy mądrzejsi, a tak zostajemy głupi, dwa razy oszukani. A może tylko raz?

Grado PS2000e

Nawet srożące się przydomkiem „Proffesional” Grado.

   Dopiero co sporządzałem ich recenzję i wyrażałem w niej obawę, że może nie nadążą z jakością względem referencyjnej bez wątpliwości ceny. Obawy się okazały zbędne, a stosunek jakości do ceny wyjątkowo nawet korzystny, jako że są z porównywanych najtańsze a ani trochę nie gorsze. W dodatku efektownie się przedstawiające i mimo sprej wagi całkiem, całkiem wygodne. Poza tym to są Grado – marka z historią i charyzmą. Ale co komuś z tej charyzmy, gdyby one nie grały. Gdyby się okazały najsłabsze. Ale się nie okazały. W recenzji bardzo chwaliłem uchwycenie tonacji i popisową muzykalność, które wprawdzie nie dały im przewagi, ale też pozwoliły bój toczyć wyrównany. I w żadnym razie nie o przetrwanie, a o palmę pierwszeństwa. Ale przejdźmy do rzeczy.

Test mowy potocznej przeszły chyba najlepiej, prezentując brzmienie głębokie, ale nie sztucznie pogłębione, i lepszą niż u D8000 ekspozycję (czytaj też kompozycję) sopranów. Przy jednoczesnym braku wrażenia, że rzecz dzieje się w pomieszczeniu, tylko neutralnie w tym względzie, że całkiem bez zwracania uwagi. U Final był lekki nacisk na otwartość; u Focali wyraźny na zamknięcie; a u PS2000e neutralność, pozwalająca o tym zapominać. Ale żeby też ktoś nie myślał, że one przez to z przestrzenią mniejszą, albo ubytkiem holografii. Nic kompletnie z tych rzeczy – przestrzeń duża i spójna, a holografia wespół z Abyss najlepsza. Doskonale pozwalająca widzieć źródła w układzie bliższe-dalsze i z dobrym tych źródeł z przestrzeni wyosobnianiem, dającym obraz figuratywny. Z tą jednak dodatkową uwagą, że związek źródeł z przestrzenią – pozostawanie w gęstym medium – najbardziej zachowany.

Plan pierwszy dalej niż u Finali i mniejsze niż u nich źródła, a sopranowe partie delikatniejsze – bardziej koronkowe, a mniej promieniujące. Przy ariach operowych ich w żadnym stopniu nie mieszające się ze średnicą soprany okazały się wydatniejsze zarówno względem  Finali jak Focali, przy brzmieniu dzwonków też bardziej dźwięcznym i bardziej trójwymiarowym. No i ta holografia, dająca pełną satysfakcję. Do tego całkowita otwartość, żadnego ocieplenia, a przestrzeń bardziej niż u słuchanych wcześniej aktywna, jednakże mniej niż u Abyss. Względem Utopii nie tylko bez dodanego ciepła, ale też z mniejszą dawką słodyczy. Cały nacisk na muzykalność i realizm, z dojmującym poczuciem tego ostatniego w intuicyjnym odbiorze. Z muzycznym dzianiem się na wielkiej, otwartej scenie, ale z dźwiękami w kontrolowany sposób wygaszanymi, a nie jak u Finali rozpraszającymi się bez ograniczeń w bezkresie. Bas bardzo nisko schodzący i w całym spektrum przestrzenny, ale w najniższych partiach nie tak rozdzielczy i nie tak dobrze kontrolowany jak u Focali. Gdy zaś chodzi o reprodukcję fortepianu – czynnik niewątpliwie jeden z kluczowych – to lepsza, bo mocniejsza i potężniejsza, niż u Finali, ale nie tak zjawiskowa jak w przypadku Utopi.

Kabelki, jak wiadomo, bywają też potrzebne i prezentują różną jakość.

I jako największy atut obok perfekcyjnego uchwycenia tonacji, piękna otwartość brzmienia. Brak wrażenia, że słuchamy poprzez słuchawki, aczkolwiek ten atrybut realizowany nieznacznie lepiej przez Final D8000 i Abyss 1266. Tym niemniej rzecz godna wyróżnienia, poprawiająca jakość odbioru. I też powiedzmy sobie, bo ktoś może czuć niepokój, że o większości normalnie branych pod uwagę atrybutów (jak wypełnienie czy szczegółowość) nie ma w ogóle co wspominać, bo rozmawiamy o słuchawkach klasy Reference, mających te atrybuty na medal. Natomiast wspomnę o tym, że światło u flagowych Grado jest bardziej pastelowe niż u flagowych Finali, a brzmienie jako całość bardziej spójne i zwarte. Dające bardziej jednolitą formę wyrazową, a mniej różnicujące brzmieniowo i pozycyjnie źródła, o ile w grę nie zaczyna wchodzić ta ich znakomita holografia. Sam więc plan pierwszy bardziej skomasowany, a plany dalsze lepiej widoczne i względem siebie rozsunięte, podczas gdy u D8000 plan pierwszy bardziej starannie rozstawiony i lepiej rozpisany na źródła, a dalsze nie tak dobrze uszeregowane i słabiej zobrazowane.

I jeszcze jeden atut godny upamiętnienia; może ze wszystkich największy? Dla mnie przynajmniej właśnie one najlepiej sprawdzały się w rocku. W dużej mierze poprzez tę jednolitość wyrazową, niczym pięść wielka bijącą, ale też dzięki najniższym, najpotężniejszym i najbardziej posępnym głosom wokalistów, oraz w tym samym stylu ukazywanym riffom gitar. Zero piskliwej cienkości, żadnego ocieplenia. Wielka dźwiękowa bryła przytłaczająca słuchacza. The Unforgiven Metalliki, Boom, Boom, Boom ZZ Top & John Lee Hookera, czy Fear of The Dark Iron Maiden – jak dla mnie bezkonkurencyjne. Rytm, groza, jazda, potęga – wszystko oddane najlepiej. Różnorodność pierwszego planu w Divertimentach Mozarta ciekawsza u Finali, a fortepian wspanialszy w Utopiach, ale rockowy szał u Grado. I nic to w sumie nowego – wiadomo, Grado do rocka. Pozostaje natomiast zagadką, jak jest możliwe, że fortepian jest potężniejszy u Utopii, a rock w prezentacji Grado?

JPS Labs Abyss AB-1266

Zapasy?

   Na koniec te najdroższe, najtrudniejsze do napędzenia oraz najmniej wygodne. Ale niemało dające w zamian. A przy tym brak wygody wraz ze słuchaniem znika, o mocny wzmacniacz audiofilowi nie sztuka się postarać, a pieniądz się nie liczy w pogoni za referencją. Zresztą, gdzie im tam z ceną do referencji Sennheisera albo elektrostatów HiFiMAN-a.

Więc cóż to takiego w zamian, czego inni nie mają? A proszę bardzo – żywość przestrzeni. Pod względem tym nie było dla nich konkurencji, po AKG K1000 musiałbym dopiero sięgnąć, albo flagowe Staksy. Miriady dźwiękowych pyłów, rozedrganie całego medium, poczucie u słuchacza, że dźwięk rodzi się w wirtualnym szale, w jakiejś kwantowej akustyce. Po podłączeniu do Crofta (20 Watt na kanał) zanikło wprawdzie całkiem to łopotanie membran, nie do końca kontrolowanych przez zbyt słabego Twin-Head (patrz recenzja flagowych Grado), ale i tak dźwięk był swoiście nadaktywny, wspaniale pobudzony. I z cechą u wszystkich porównywanych w wysokim stopniu obecną – że jak zacząłeś słuchać, toś przepadł, bracie, przepadł. Wzajemne zestrojenie dźwięków (owa „instrumentacja”) wraz z tych dźwięków jakością wywołujące z miejsca efekt: – Oooo! – audiofolskiego Pana Boga za nogi ja żem złapał!

Bo też i one czarusie – niezwykła czystość i przejrzystość. Pospołu z tą reaktywnością pięknie też zaznaczający się pogłos i zjawiskowe dźwięki za sprawą nadzwyczajnej dźwięczności, spajającej się z głębią i wypełnieniem. Największa żywość i aktywność w połączeniu z największym bogactwem harmonik, a szczegółowość eksponowana, tak samo jak rozdzielczość. Nie jednolitość wyrazowa zaraz na pierwsze danie, tylko dopiero gdzieś na finał, a w pierwszym rzucie wyodrębnianie i przytłaczanie kaskadą szczegółów. Potoczna mowa najbardziej bezpośrednia, otwarta i długo wybrzmiewająca; zawieszona w najbardziej aktywnej i nieograniczonej przestrzeni. I jednocześnie melodyjność poza wszelką krytyką, a nie żadne tam w detal zbroje jęki.

Efektem dźwięk całościowo najbardziej niepowszedni, w zdumienie wprawiający. Ale też najmniej tolerujący słabe czy stare nagrania. Bardzo wyraźnie zyskujący wraz z jakością źródłową, niechętny wszelkim brakom. Pod tym względem Utopie były na pierwszym miejscu, a Final oraz Grado bardzo blisko nich z tyłu, zaś Abyss czerwoną latarnią. Wrażliwe na ostrości, cienkości i sybilacje, choć ani śladu tego przy każdym dobrym nagraniu. I w zamian za tą wrażliwość dźwięk fortepianu równie wspaniały, chociaż mniej przez potęgę i kondensację, a bardziej poprzez zjawiskowo bogatą harmonię. Złożoność pod każdym klawiszem i całościowa brzmieniowa aura dające z miejsca: – Ach! I z miejsca jesteś kupiony.

Plażowanie na luksusowej plaży.

Największa także przestrzeń i największa misterność. Koronki, detale, plankton, rozwibrowanie medium… Ale wyłącznie jako ozdoba dla podstawowej melodyki, która też zjawiskowa. W sumie niemałe podobieństwo do tak samo planarnych Finali, poprzez w ten sam sposób ukazywanie dźwięków, jako mocno zróżnicowanych i rozpływających w przestrzeni. Jednak jeszcze dłużej podtrzymywanych i w tej szalejącej otoczce. A przy tym więcej słodyczy: tu bliżej im do Focali. Wszakże bez dodanego ciepła i oczywiście bez wrażenia tkwienia w ograniczanej czymś przestrzeni.

Najbardziej koloraturowe koloratury i najlepsze różnicowanie wielkości źródeł na osi bliżej-dalej. I najmocniejsze soprany, aż po granice krzykliwości, a także najsilniejsze wyodrębnianie dźwięków z tła w każdych okolicznościach. Więc do pewnego stopnie przeciwieństwo dla Grado (poza tym brakiem ocieplenia) i wraz z tym mniejsza przydatność do rocka w sensie jedności wyrazowej (aczkolwiek rock z nimi jak najbardziej). Ale najlepsze w muzyce poważnej, jako najbardziej dźwięki pieszczące i w najbogatszej ich oprawie. Pieszczące także za sprawą tego, że bas bardziej rozsmarowywany na przestrzeń aniżeli jak najniżej schodzący. Taki bez subwoofera, chociaż niski i mocny. Za to szybkość imponująca i wyraźność artykulacji, a przede wszystkim misterność zawsze w parze z melodią. Żadnego przy tym rozjaśnienia, a raczej lekkie przyciemnienie, obecne zresztą u wszystkich.

Reasumując

   Tak wielu nieobecnych – samej Audio-Techniki i HiFiMAN-a po dwóch przedstawicieli. Sennheisery, Audeze i Kennertony, także Pioneery i Sony oraz efemeryczne Onkyo. Elektrostaty od MrSpeakers i nowy flagowiec Staksa. I można by jeszcze wyliczać – chętnych na bycie referencją nie brak. I pewnie by się to wszystko jeszcze bardziej spiętrzyło, skotłowało, splątało. Ale nic – co się udało zebrać, to zostało skonfrontowane. Jasność oślepiająca, blask niewiedzy zdolna przeganiać, wraz z tym nie rozbłysła, ale czegoś żeśmy się dowiedzieli – czas całkiem nie został stracony. Że Grado najpierwsze do rocka, a jedne i drugie planary świetne do muzyki poważnej i elektronicznej. Że Focale najłatwiejsze w odbiorze, trochę podobne do słuchawek zamkniętych; najcieplejsze też i najbardziej uniwersalne. I może przez to także z najbardziej specyficznym, zawsze pojawiającym się własnym smakiem. Że wszystkie jak jeden rewelacyjne, a każde w inny sposób. Abyss najbardziej niezwykłe i wyosobniające dźwięki, a Grado najbardziej spójne i z najlepiej dostrojoną tonacją. Focale wyjątkowe w muzyce fortepianowej i ogólnie uniwersalne, a Final Audio niby odstresowane i uspokojone, ale też dojmująco różnorodne i otwarte, przez co niejednokrotnie najbardziej realistyczne. Co wybrać – nie doradzę. Bo nawet chcąc bym nie mógł. Żadnych z opisanych nie uważam za lepsze od pozostałych, co mówię bez wahania. Każde z zaletami pozwalającymi czymś górować i każde mające strony słabsze, pozwalające innym na prześcignięcie. Przy czym jedne i drugie dynamiczne – brzmieniowo bardziej jednorodne i zwykle bardziej skupiające sopran – zyskiwały przewagę tam, gdzie jednolita siła wyrazu więcej znaczyła niż rozmaitość. I vice versa: gdzie bardziej różnorodny charakter składowych zbierał się w lepszą całość, tam planary zyskiwały przewagę.