Recenzja: Shelter 201 MM

    Dobre rzeczy nie muszą być drogie. Nawet w audiofilizmie. Możliwości omijania drożyzny to przenośne odtwarzacze plików, słuchawki zamiast kolumn, maksymalna redukcja okablowania, a także gramofony. Te ostatnie wróciły do łask i śmieją się w twarz źródłom cyfrowym, które miały je całkowicie wyprzeć, nawet chwilowo wyparły. Teraz to się odwraca, świadomość konsumentów wzrosła. Najpierw czyniono bardzo wiele, by wbić ludziom do głowy, że dźwięk cyfrowy to wielki postęp i coś ogólnie lepszego niż dotychczasowy analogowy, który się mnie, targa i trzeszczy. Mnie i targa na taśmach oraz trzeszczy i brudzi na płytach; w ogóle nie ma o czym gadać, przejście w domenę cyfrową to przełom i common good pod każdym jednym względem. Potem z cyfrowej szpary wypełzł jitter, zaczęto też uświadamiać sobie, że w domenie cyfrowej soprany są całkowicie sztuczne. Następnie wywaliło SACD, które miało być na te słabości sposobem – a równolegle rosła analogowa świadomość, zwłaszcza za Oceanem. Już koło 2010 roku stało się ogólnie wiadome, że gramofonów i magnetofonów analogowych odtwarzaczami CD/SACD ani plików nigdy się nie przegoni, cyfrowa złuda prysła.

– I może starczy tej historii, już tyle razy wałkowanej.   

Nawet tani gramofon uzbrojony niedrogą wkładką, o ile jedno i drugie ma coś w sobie, może dać dźwięk wyższej jakości niż odtwarzacze cyfrowe choćby i za setki tysięcy. Pisałem o tym parę razy testując tanie gramofony, przyszła pora na tanią wkładkę.

 – Taką za mniej niż tysiąc złotych, pomimo tego nieprzeciętną, uważaną za wyjątkową. Tytułowy Shelter 201 MM to oczko w głowie dystrybutora i produkt nagradzany, szczycący się min. nagrodą Editors᾽ Choice Avards  czasopisma „The Absolute Sound”.

Dodajmy coś o twórcach. Firma Shelter Co., Ltd. powstała w 1986 roku i działa w mieście Toride położonym na wyspie Honsiu. Od początku gramofonowe wkładki i osprzęt do nich były powodem jej istnienia, osobą założyciela Yasuo Ozawa, od lat młodzieńczych interesujący się konstruowaniem aparatury audio.

Ciekawe są nie tylko produkty, ale też sama nazwa, oznaczająca po angielsku „schron”. Shelter miał być schronieniem dla analogowego brzmienia w czasach naporu cyfrowości, i to mu się udało. Nigdy nie wyprodukował gramofonu, ani nawet ramienia, za to od początku wysokiej klasy wkładki MC, które z miejsca zyskały uznanie. Nie były to wkładki tanie, i nietanie są nadal; oferta wkładek MC od Shelter Co., Ltd. zaczyna się na poziomie czterech tysięcy i kończy na siedemnastu. Ale w palecie kosztownych o ruchomych magnesach pojawił się w 2015-tym wyłom o magnesie stałymi i cenie nader przystępnej. Pojawił jako ukłon pod adresem nie mających ochoty pogrążać się w wysokich kosztach, za to mających ochotę na piękne bez tego brzmienie.  

– Jak piszą sami o sobie: SHELTER zaistniał pod szyldem „kryjówki” dla analogowego dźwięku; kryjówki, której miłośnicy analogowych nagrań na całym świecie będą mogli zaufać i z czasem osiągnąć swój ideał doskonałego brzmienia.

 – Co rzekłszy SHELTER dodaje, że wszystkie wkładki od nich są wykonywane ręcznie w Japonii z dochowaniem najwyższej staranności, której dogląda sam założyciel.

Budowa

„Betonowe” opakowanie.

   Od wejścia na rynek Shelter 201 MM minęło zatem parę latek, nie paliłem się do opisu. To już żadna sensacja; rzecz opisywana i nagradzana, do czego jeszcze jeden opis? Kto się rozgląda za dobrą i tanią wkładką, powinien o niej wiedzieć; po rozpoczęciu poszukiwań takiej wszystkowiedzący Google zaraz ją winien podsunąć. Ale dystrybutor się uparł – chodził za mną i nudził.  Wziąłem zatem pudełko, w domu na półkę rzuciłem. Z rok sobie poleżało, aż przetoczyły się gramofony za drogie, by tak tanią je raczyć. Pozostał sam mój Avid, a on za drogi nie jest. Nawet z dociskiem płyty i antywibracyjną platformą tylko dziesięć tysięcy z hakiem, akurat się nadawał. Zabrałem mu droższego Ortofona, zaniechałem droższej Audio-Techniki, zainstalowałem taniego Sheltera.

Kłamię, ale już się poprawiam. Nie ja uzbroiłem gramofon, tylko fachowiec dwie godziny lampą świecił, patrzył przez łupę, ważył, kładł poziomice i szablony. (Fakt, nie śpieszyło mu się, cały czas wymienialiśmy poglądy na najróżniejsze tematy, kawą to popijali, przegryzali zakąską.) Na koniec spec wyciągnął z pudła noszonego na pasku przez ramię płyty do testowania wkładek. Przyznam szczerze, że nawet o istnieniu takich nie wiedziałem, ale od czego fachowcy? W tych testach wkładka wypadła wg prowadzącego dobrze, zyskując ocenę: „gra jak za osiem tysięcy”. Na co złożyło się przede wszystkim to, że okazała się mało podatna na zniekształcenia generowane naumyślnie materiałem testowym, idącym przez różne częstotliwości z dojściem do całkowicie skrajnych. Chociaż, jak zauważył testujący, takie za kilkanaście tysięcy potrafią być jeszcze lepsze.

Co można więcej napisać o gramofonowej wkładce? Można podać dane techniczne i opisać opakowanie. Opakowanie nawiązuje do nazwy poprzez sposób malowania tektury, której szara powłoka naśladuje beton schronowy. Na wieczku nazwa zawartości, w środku prócz wkładki komplet śrub, wkrętak i pędzelek do igły. Na stronie producenta piszą, że tej igły wymiana to koszt czterystu osiemdziesięciu złotych, a niedawno mojego gościa klient sam postanowił wymontować dostarczoną wkładkę, by porównawczo sprawdzić inną, psując na tę okoliczność igłę za kilkanaście tysięcy… Nie chcę nikogo straszyć, ale wkładki, nawet niedrogie, lepiej zostawić fachowcom – niech je montują i ustawiają ci, którzy naprawdę umieją; tym bardziej, że to ma przełożenie na brzmienie, przełożenie niemałe.

Osłona igły z łatwo obsługowych.

Avid uzbrojony w Sheltera, i każdy inny gramofon uzbrojony w cokolwiek, ma dla mnie jedną wadę, dość niestety niebłahą: ciężko znoszę słuchanie płyt na 33᾽ obroty po takich na 45᾽. Ale wystarczy zacząć sesję od wolniej-obrotowych i mamy po kłopocie.

Odnośnie technicznych danych: wkładka jest typu MM, szlif igły eliptyczny, zakres docisku 1,5 – 2,0 g, z najbardziej zalecanym 2,0 g, napięcie wyjściowe to 4,0 mV, balans kanałów 1 dB/1kHz, wielkość igły  0,3 x 0,7 mm, impedancja wejściowa: 50 kΩ. Cena 890 PLN jest naprawdę przystępna, zwłaszcza na tle kosztujących w okolicach pięćdziesięciu tysięcy.

Brzmienie

Muzyka spod igły.

   Umyślnie omijałem koszty, więc Avid był obsługiwany przez własnej firmy przedwzmacniacz, który producent anonsuje jako pozwalający zasmakować „prawdziwego brzmienia Avida” po najniższych kosztach. Czy ponad cztery tysiące to faktycznie niedużo za przystawkę wzmacniacza, na to można mieć różny pogląd, lecz poza sporem to, że były tu testowane takie przystawki za przeszło sto tysięcy. Podtrzymując taniochę Avid pałucził kabel zasilający też z niedrogich i interkonekt niespecjalnie, choć sumarycznie tor był drogi. Rozmawiamy jednakże o taniości źródeł, i tutaj bez wątpienia taniość doszła do skutku. Natomiast co z jakością? 

Już wcześniej napisałem, że gramofony potrafią wychodzić zwycięsko, albo przynajmniej obronną ręką, z konfrontacji z wielokroć nieraz droższymi źródłami cyfrowymi – i prędzej to reguła niż wyjątek. Ale regule trzeba pomóc, a granic potanienia szukać. W takich poszukiwaniach wkładka Sheltera  wytyczyła granicę taniości na rubieży 890 PLN, jako bezproblemowo zdolną wytrzymać każdy cyfrowy atak. Park maszynowy gramofonu (tzn. on sam, ramię, wkładka i przedwzmacniacz) nie był tu wprawdzie tak przeraźliwie tani, jak w przypadku mającego to wszystko zdecydowanie taniej Sony PS-HX500, ale też dźwięk był wyższej jakości – zadowalający pod każdym względem i wolny od utwardzeń.

Tę kwestię też parę razy poruszyłem w innych recenzjach, ale wciąż pozostaje aktualna i się na pewno nie zmieni. Chodzi o fakt, że recenzent w obliczu dźwięku dobrze zestrojonego gramofonu włożonego w tor zdolny podtrzymać jego walory, staje jako bezbronny, bo nie ma się do czego przyczepić – w tej całości brak dziury. Na upartego można zauważać, że dźwięk cyfrowy bywa nierzadko bardziej dramatyczny, bowiem cyfrowa jego nieprzyjazność zawsze jakoś się dystansuje, tworząc barierę obcości i nieprzyjaźni pomiędzy nim a słuchaczem. Taka egzystencjalna granica, że tak to filozoficznie określę, zjawia się zawsze, chociaż przeważnie, niemal za każdym razem, zostaje niezauważona. Słuchając dobrego dźwięku cyfrowego ulegamy przeróżnym fascynacjom, w tym tej, która podpowiada: „to właśnie to – urzeczywistniony realizm”. Głowę niejednokrotnie dałbyś, ulegając cyfrowym czarom, że to jest najprawdziwsza prawda muzyczna, nic nie zostało zafałszowane. I ośmielę się twierdzić, że dwa są najważniejsze czynniki, które za to odpowiadają. Jeden jest wolny od krytyki – to umiejętność cyfrowego przenikania w głębokie warstwy nagrań. Podkreślania jej strukturalnych cech, wydobywania szczegółów, finezyjnego mnożenia brzmieniowych odcieni w cieniu ogólnej cyfrowości. Wciąż wprawdzie pozostanie aktualna uwaga o niemożności prawidłowego w świecie cyfrowym odtwarzania wysokich tonów, ale poczuciu złożoności to nie przeszkadza, ono w przypadku dobrych źródeł cyfrowych będzie wręcz dojmujące. Druga przesłanka fascynacji jest jednak bardziej wątpliwa – wynika z tego, że świat muzyki cyfrowej jest właśnie nieprawdziwy. Nieprawdziwy, lecz niemal jak prawdziwy, a między prawdziwością analogową a jej cyfrowym naśladowaniem zjawia się nieubłagany i zwykle nieuświadamiany wyłom różności istotowej. (Następny akapit można pominąć, stanowi czystą dygresję.)   

Rozmiar u wkładek nie ma znaczenia.

Musiałbym spisać grubą księgę, chcąc dokładnie wyłożyć zawiłość zagadnienia analogowy-cyfrowy. Bo  przecież rzeczywistość jest kwantowa, a matematyczny jej opis możliwy. Co więcej – właśnie ten opis dosięga najgłębszej istoty, a analogowe opowieści narracyjne o kształtach, dźwiękach i kolorach mogą się ciągnąć w nieskończoność i niczego ważnego nie dotknąć. Lecz muzyka to matematyka inna, matematyka nieabstrakcyjna. Jej symbolami są analogowe dźwięki, a nie cyfrowe nagości. Sęk w tym, że ta analogowość jest równie ważna jak matematyka zawarta w samej kompozycji. Gramofon pozwala analogowość doznawać wprost (lub prawie); odtwarzacze cyfrowe opierają się zaś na bardzo skomplikowanej, głębokiej transformacji. Przy czym nie całkiem bez sensu będzie powiedzieć, że są uproszczonym naśladownictwem cyfrowości pierwotnej (kwantowej), pomiędzy którą a nim jest wcześniejsze, analogowe, naśladownictwo doskonalsze, stworzone przez naturę. Zatem muzyka cyfrowa to pochodna pochodnej, lecz bez analogii do świata matematycznych funkcji. Tam nie dzieją się uproszczenia, tylko głębiej odsłaniamy procesy, tu natomiast modelujemy. Model pierwotny to Wszechświat, model analogowy – jego obraz w biologicznym podmiocie; cyfrowy model w odniesieniu do muzyki, to pewien fragment Uniwersum zakodowany w bardzo skomplikowanych, lecz mimo to dziesiątki rzędów wielkości prostszych od oryginału cyfrowych przybliżeniach fal dźwiękowych. Prawdziwa natura tych fal nie jest analogowa a cyfrowa[1] – falują biliony bilionów pojedynczych molekuł. Nasze zmysły to wygładzają do pozornej gładkości, cyfrowy zapis znów to marszczy na swój o wiele prostszy od oryginału sposób.  

Cały ten passus, jak zaznaczyłem, można sobie darować, ważne jest tylko to, że cyfrowe naśladownictwo jest gorsze od analogowego i w poznającym podmiocie, czyli słuchaczu, wywołuje uwiadomione albo nie poczucie większej czy mniejszej obcości. Ta obcość, gdy nieuświadomiona, albo gdy o jej sztuczności zapomnimy, wywołuje zaciekawienie, o ile tylko nie jest tak zgrubna, że aż odstręczająca. Staje się owa wnoszona przez cyfry obcość dodatkowym czynnikiem uwagi i może powodować przyjemność, gdyż tę potrafią dawać najróżniejsze stany odrealnienia[2]. Dlatego może się zdarzyć, że w pierwszym odruchu ktoś przywykły do percypowania muzyki za pośrednictwem źródeł cyfrowych tę od nawet dobrego analogowego uzna za uproszczoną.  To swoisty komizm sytuacyjny, lecz w tym wypadku nie należy go krytykować, bo przecież w muzyce chodzi głównie o to, żeby sprawiała przyjemność. A nigdzie nie jest powiedziane, że realizm muzyczny w postaci bycia na koncercie musi być najprzyjemniejszy. Muzyka cyfrowo przetworzona do postaci plikowej ma smaczek odrealniającej obcości, a on się może podobać. Niemniej stanowi zarazem wyłom, przez który można wlać krytykę. Można się do woli rozwodzić nad nieprawdziwością tego czy tamtego po przetworzeniu cyfrowym. W przypadku dobrych gramofonów nie będzie takiej szczeliny, a w każdym razie dużo trudniej będzie znaleźć powód do jakiejkolwiek krytyki. Brak wyobcowania w następstwie denaturalizacji – to gramofonów jest siłą, choć oczywiście i gramofonowy zapis to nie muzyka par excellence.

Za daleko zabrnąłem w dygresje, a chciałem tylko powiedzieć, że muzyka spod wkładki Shelter 201 MM będzie wydawać się prawdziwsza niż ta z najlepszych źródeł cyfrowych. Mało tego – ona się bardzo niewiele różni od tej z drogich wkładek zakładanych na drogie ramiona kosztownych gramofonów. Pod względem samej analogowości – tzn. giętkości, płynności, melodyjności, stopnia różnicowania dźwięków – różnić się będzie tak mało, że to nieomal pomijalne. Wyczuwalna różnica będzie się odnosiła do stopnia energetyczności, który i tak będzie wyższy niż u najlepszych źródeł cyfrowych. Wyraźniejsza tyczyła będzie zaś tego, co mocną stroną cyfrowości. Najlepsze wkładki potrafią lepiej niż recenzowana odsłaniać strukturę harmoniczną, co wcale nie jest tożsame z detalicznością czy separacją. Ilość zwracających uwagę szczegółów i sposób ich plasowania w całości, to w Shelter 201 MM okazuje się bez zarzutu, a już zwłaszcza ten całościowy obraz. Smak poszczególnych dźwięków i cała kompozycja smakowa to powód do najwyższych pochwał.

„Tańcowała igła z nitką,   Igła – pięknie, nitka – brzydko …”                          Ach nie, to inna bajka. 

Pogrążamy się w świecie dźwiękowym, w analogowej magii doskonałej harmonii całkowicie pozbawionej cyfrowego wyłomu, jej postaciowej inności. Przyzwyczajony do cyfrowych źródeł słuchacz zrazu poczuje się więc niepewnie na nieznanym sobie terenie, ale smaczność i energetyczność gramofonowego przekazu zaraz każą mu o tym zapomnieć. A Shelter 201 MM to wkładka wystarczająco dobra, by zaraz tak się stało. Jedynie coś, co możemy nazwać rozrzutem czy rozwarstwieniem harmonicznym – zdolność wnikania w strukturę dźwięku – ma słabszą niż najlepsze wkładki. Buduje zatem nieco prostszy obraz, lecz i tak bardziej złożony poprzez złożoność samej barwy i dawkę odnośnej energii, niż da nawet dobre źródło cyfrowe. Postawiony w obliczu tego recenzent pozbawiony zostanie oręża tradycyjnych narzekań, bowiem narzekać nie ma na co.    

Na zakończenie jedna uwaga. Trzeba poruszyć temat całościowego wyważenia. Chodzi o relację pomiędzy wierzchnią warstwą melodyjną, a głębszą harmoniczną. To stale powracający temat odnośnie każdego sprzętu i obu domen odtwórczych. To wyważenie wkładka Shelter 201 MM posiada aż tak dobre, że u słuchającego nie pojawia się temat.

To prawda, że przy analitycznym oglądzie, zwłaszcza gdy ma się odniesienia, okaże się, że warstwa melodyczna dominuje nad strukturalną, ale: po pierwsze – jeżeli coś ma dominować, to ona; po drugie – ta dominacja właśnie dobrze się chowa, nie naruszając ani trochę przyjemności słuchania. Co bynajmniej nie jest banalne, bo słuchałem wkładek za kilkadziesiąt tysięcy, u których melodyjność też dominowała, lecz właśnie w sposób irytujący, gdyż jej przewaga była za duża. Z miejsca stawało się przez to nudno, a z Shelter 201 MM nigdy się nudno nie robi. Przeciwnie, prawdziwą dominantą jest fascynacja oraz szacunek do tego, jak wiele za tak niewiele.

[1] Dualizm korpuskularno-falowy pozostaje zagadnieniem niewyjaśnionym i tu też go nie wyjaśnimy.

[2] Kino, alkohol, narkotyki, marzenia, poezja, sny – żeby wymienić parę.

Podsumowanie

  Wiele jest dualizmów: fundamentalny dla świata – korpuskularno falowy, fundamentalny dla człowieka – bycia singlem lub pozostawania w związku, fundamentalny dla muzyki – cyfrowa czy analogowa.  Fundamentalny też dla postawy życiowej – próbujemy zdobywać więcej, nawet kosztem poświęceń, czy zadawalamy się mniejszym, ale łatwiejszym i szybszym. Gramofon ma w tej dualnej układance swoje miejsce, jako trudniejszy ale lepszy. Duże i brudzące się płyty (na dodatek też drogie); trzeba te płyty obracać po zaledwie dwudziestu minutach; w dodatku więcej trzasków i wszystko trzeba ostrożniej. (A propos trzasków – Shelter 201 MM bardzo ładnie trzeszczenia tłumi.) W zamian nieosiągalne przy najlepszych nawet źródłach cyfrowych wzloty muzykalności i energii dźwięku. Oraz kluczowy czynnik ekonomiczny: najwyższej klasy brzmienie w zdecydowanie niższych kosztach. Rozstrzyganie tych kwestii na szczęście nie należy do mnie, a miara lepszości dźwięku z gramofonu zawsze zależy też od słuchacza. Mnie pozostaje napisać, że słusznie dystrybutor prosił, by wkładka Shelter 201 MM została przypomniana, jako godna uwagi. Jako stanowiąca istotny wyłom w panującej drożyźnie – skrót poprzez tani gramofon do rasowego dźwięku jest jednym z najlepszych przesmyków, którymi można się wybrać.

W punktach

Zalety

• Tak tanio, a tak dobrze.
• Walor muzykalności na poziomie wielu tysięcy.
• Dobrze wyważony w relacji z analitycznością i architekturą muzyczną.
• Fascynujące brzmienie, a o nie przecież chodzi.
• Na bazie bezpośredniego kontaktu z kompozycją i wykonawcą.
• Żadnych ułomności charakterystycznych dla tanich wkładek.
• Ani żadnych w ogóle.
• Zawsze wysoko oceniana.
• Od uznanego wytwórcy.
• Made in Japan.
• Oczko w głowie dystrybutora.
• Wyjątkowo udana próba uczynienia wkładki gramofonowej tańszą.
• Ryka approved.

Wady i zastrzeżenia

• Przy tym budżecie – brak.
• W kategoriach ogólnych – istnieją jeszcze lepsze, zwłaszcza gdy chodzi o przenikliwość harmoniczną.

Dane techniczne:

• Typ wkładki: MM
• Szlif: eliptyczny
• Napięcie wyjściowe: 4,0 mV
• Balans kanałów: 1 dB/1kHz
• Wielkość igły:  0,3 x 0,7 mm
• Impedancja wejściowa: 50 kOhm
• Zakres siły nacisku: 1,5 – 2,0 g
• Zalecana siła nacisku: 2,0 g
• Waga wkładki: 6,2 g
• W zestawie:
• – komplet śrub
• – wkrętak
• – pędzelek do igły

Cena: 890 PLN

System:

• Źródła: Avid Ingenium, CSPort TAT2, music hall MMF-3.3.
• Przedwzmacniacze gramofonowe: Avid Phellar Phono, Ayon Spheris Phono.
• Przedwzmacniacz/wzmacniacz słuchawkowy: ASL Twin-Head Mark III.
• Końcówka mocy: Croft Polestar1.
• Słuchawki: Final D8000 PRO, Grado GH2, Ultrasone Tribute 7 (kabel Tonalium-Metrum Lab) .
• Kolumny: Audioform 304.
• Interkonekty: Sulek Audio & Sulek 6×9, Tara Labs Air 1.
• Kable zasilające: Acoustic Zen Gargantua II, Harmonix X-DC350M2R, Illuminati Power Reference One, Sulek 9×9 Power.
• Listwa: Sulek Edia.
• Stolik: Rogoz Audio 6RP2/BBS.
• Kondycjoner masy: QAR-S15.
• Podkładki pod kable: Acoustic Revive RCI-3H, Rogoz Audio 3T1/BBS.
• Podkładki pod sprzęt: Avatar Audio Nr1, Harmonix Spike Base-X, Solid Tech „Disc of Silence”