Słuchawek w ogóle, a znakomitych w szczególe, mamy od jakiegoś czasu zatrzęsienie – i aż nudne się staje pisanie do ich  recenzji wstępów. Moda na słuchawki zalała świat i każdy młody, a także wielu drugiej i trzeciej młodości, użyteczności ich żąda. Atoli teraz powstaje wstęp do recenzji takich, które w sporej mierze od pozostałych są inne i pod tym jedynie względem analogiczne, że oczywiście też świetne, a nawet jeszcze bardziej.

Powody swojej świetności każde co ambitniejsze słuchawki wyliczyć potrafią bez zająknienia, tak więc i te na zawołanie mogą. Są lepsze, ponieważ to hybryda; i to nie byle jaka, w wysokim stopniu innowacyjna.  Wyjątkowo rzadki przypadek połączenia przetwornika dynamicznego z elektrostatycznym, mający w przedziale najwyższej jakości jeden zaledwie precedens – pochodzące z lat 80-tych AKG K340. W nich także elektrostatyczny przetwornik był tweeterem, a dynamiczny odpowiadał za resztę pasma, ale po kolei.

Zacznijmy od tego, że w słuchawkach znalazło się miejsce dla prawdziwej innowacji a nie tylko specyficznego połączenia, czyli dla innowacyjnego przetwornika wysokotonowego Sopranino, wymyślonego i skonstruowanego przez firmę ENIGMAcoustic jakąś dekadę temu. Pozwala on wykorzystywać technologię elektrostatyczną bez specjalnego polaryzatora, czyli tego regularnie widywanego z elektrostatycznymi słuchawkami specjalnego wzmacniacza; „Energizera”, jak to nazywa Stax. Analogicznie jak u tych też hybrydowych AKG, a inaczej niż u Staxa, Sennheisera, Kossa i pozostałych twórców słuchawek w całości elektrostatycznych, są to więc nauszniki pod zwykły wzmacniacz, taki sam jak dla każdych jednych ortodynamicznych czy dynamicznych. Powód jest prosty – specjalna membrana Sopranino nie potrzebuje wysokonapięciowej polaryzacji, jednakże dzieje się to kosztem przenoszenia jedynie bardzo wysokiej częstotliwości, poczynając od dziesięciu tysięcy herców. Czyni to wykonanie z niej szerokopasmowego przetwornika niemożliwym, a więc niemożliwe też są oparte jedynie o Sopranino słuchawki.

Ów Sopranino powstawał z myślą o kolumnach, a fundusze na wdrożeniem go u słuchawek pozyskano coraz popularniejszą ostatnio metodą zbiórki internetowej. Sama technologia jest określana skrótem SBESL™ (Self-Biased Electrostatic technology), a jej wynalazcą, jak wspomniałem, niewielka i zgodnie z nazwą „Enigma” tajemnicza firma, mająca siedzibę w Irvine w Kalifornii. Adres widniejący na witrynie internetowej to jednak tylko kontakt pocztowy a nie siedziba przedsiębiorstwa, którego lokalizacja i rozmiar pozostają nieznane. Cała oferta tajemniczej ENIGMAcoustic, której położenia geograficznego nie udało się zlokalizować nawet rodzimym recenzentom amerykańskim, to tweeter Sopranino, wykorzystujący go podstawkowy głośnik dwudrożny Mythology M1, recenzowane właśnie słuchawki Dharma D1000 oraz dedykowany im niewielki wzmacniacz lampowy Athena A1. Tym wzmacniaczem niestety nie dysponowałem, tak więc jak wyobraża sobie brzmienie własnych słuchawek producent pozostało w domyśle.

Dharmy pojawiły się po raz pierwszy wiosną 2015 na CES w Las Vegas, a na europejskiej arenie tego samego roku w Monachium. Dopiero teraz zyskały jednak polską dystrybucję (Audiomagic), od której je otrzymałem. Stanowią już zatem regularną ofertę rynkową a nie wyniuchaną przez recenzenta ciekawostkę, co faktu nie zmienia, iż wciąż pozostają tajemnicze. Ambicje mają przy tym nieliche, skoro Dharma oznacza w religii hinduistycznej (od której przejął to pojęcie także buddyzm) samą prawdę ostateczną. Mają to być w takim razie (któreż to już?) słuchawki brylujące pod względem prawdy brzmieniowej, nieskazitelnie wręcz prawdomówne. Zapewniać ma im to elektrostatyczny tweeter Sopranino, a także najwyższej klasy przetwornik dynamiczny…

Budowa

   Tym samym wkroczyliśmy na teren technicznych konkretów. Całościowy pomysł konstrukcyjny przejęły Dharmy od pierwowzoru, czyli owych zamierzchłych AKG K340, które przed pojawieniem się modelu K1000 były flagowcem sławnej firmy. Niemniej konkretne rozwiązania okazują się inne. W K340 impedancja wynosiła 400 Ω, a punkt podziału między przetwornikami zawieszono na wysokości 4000 Hz, poniżej której to wartości dźwięk obsługiwał centralnie położony niewielki przetwornik dynamiczny, na obwodzie którego symetrycznie rozlokowano sześć okrągłych „plastrów” elektrostatycznych, obejmujących obsługą zakresem 4 – 25 kHz. W Dharmach wygląda to całkiem inaczej i analogiczna jest jedynie centralna lokalizacja przetwornika dynamicznego. Nie jest on wszakże niewielki, tylko ma wyjątkowo nawet jak na dzisiejsze standardy pokaźną, 52-milimetrową celulozową membranę. Wykonano ją rękodzielniczo z tradycyjnego japońskiego papieru czerpanego Washi, sporządzanego z włókien edgeworthi papierodajnej lub drzewa Kozo.

Zwyczajowo używa się takiego papieru do modelowania figurek origami i druku najelegantszych wydań książkowych, natomiast zastosowana w Dharmach najszlachetniejsza odmiana Washi, zwana Mitsumatagami, odznacza się znacznie większą gładkością i spójnością konsystencji, znajdując zastosowanie jako papier pod druk banknotów lub podkład ozdobnych kaligrafii. Powstały w oparciu o nią duży przetwornik dynamiczny obsługuje pasmo 5 Hz – 10 kHz, potrafi zatem schodzić wyjątkowo nisko i sięgać bardzo wysoko. Dopiero na tej niespotykanie dużej przy podziałach ról wysokości zastępuje go elektrostatyczny Sopranino, mający postać pojedynczego plastra, częściowo przysłaniającego dynamiczną membranę. W komorze znalazło się jeszcze miejsce dla obudowanej po stronie ucha zwrotnicy, od zewnątrz widocznej przez siateczkę obudowy jako płytka montażu powierzchniowego, a sam kształt muszli jest niemal identyczny jak u obecnie flagowych modeli AKG – K812 i K872. Także została wysoko wysklepiona i także ma płaskie denko w obrębie metalowego pierścienia. Podobne jest też jej mocowanie, pozwalające na niezbyt obszerne ale spełniające dopasowawczą rolę przechyły w osi pionowej i poziomej, zapewniające pasowne ułożenie na głowie. Podobne również są pady o niewielkiej szerokości i dużej średnicy, nie przysłaniające dzięki temu przetworników. Przydano im przyjemnie gładkie obszycie ze sztucznej skóry oraz mięciutkie wypełnienie, zapewniające odpowiednią wygodę i dobrą izolację. Różna natomiast jest regulacja zawieszenia, które u AKG ma postać regulatora punktowego, a u Dharm jest samoczynne w oparciu o gumowe mocowanie opaski nagłownej pod pałąkiem.

Słuchawki osiadają pewnie, docisk mają solidny, a podobny jak u AKG także pałąk nasuwa podejrzenie, że to w którejś z fabryk tej firmy zostały wykonywane. Inne niż u AKG okazują się jeszcze tylko przyłącza kabla, które wzięto dla odmiany od flagowych Sennheiserów. Przewody doprowadzone są do obu muszli i wchodzą w nie za pośrednictwem profesjonalnych wtyków Lemo, identycznych jak u HD 800. Odpinany kabel oznacza oczywiście swobodę podmiany, a jego trzymetrowa długość w połączeniu z  lekkością i elastycznością wygodę, nie wykorzystano natomiast szansy uczynienia go symetrycznym, kończąc klasycznym jackiem 6,3 mm. Dobrze chociaż, że wraz ze słuchawkami dostajemy dobrej jakości przejściówkę na mały jack, choć z drugiej strony porównanie symetrycznego i niesymetrycznego wyjścia we wzmacniaczu Questyle pokazało brak przewag symetryzacji. Niemniej w takim Phasemation czy Headtrip ma ona przełożenie na architekturę dual mono, zapewniającą podwójny potencjał wzmocnienia. Niezależnie jednak – symetryczny czy nie – ten kabel mi się nie spodobał. Leciutki i mięciutki trącił tandetą na tle ciężkiego i sztywnawego Tonalium, czy lekkiego wprawdzie ale splecionego w elegancki warkocz FAW Noire. Postanowiłem zatem porównać i sprawdzić, czy jego podmiana coś daje.

Konstrukcja opisywana jest przez producenta jako półotwarta i może przenieść pasmo 5 Hz – 40 kHz przy impedancji 26 Ω. Odznacza się modną dzisiaj bardzo wysoką skutecznością (103 dB) oraz zniekształceniami na poziomie poniżej 0,3%. Całość waży solidne 450 gramów, ale przy dobrej ergonomii nie psuje to ogólnej wygody. Dominantą estetyczną pozostaje matowa czerń ze srebrnymi akcentami pierścieni na pokrywach, prowadnic pałąka i wtyków kabla, a elegancji całości przydaje obszycie pałąka prawdziwą skórą z wytłoczonym napisem ENIGMAcoustic. Za korzyść uznać należy brak lśniących pokryć lakierniczych, łatwych do porysowania,  co wraz z mocną całościowo konstrukcją składa się na odporność względem uszkodzeń. Do wygody przyczynia się z kolei brak pionowej regulacji (unisize), z którą nagminnie są kłopoty – a to zbytniego luzu, a to zbyt twardego lub nieprecyzyjnego przeskoku.

Dharmy dostaje nabywca w dużym pudle, dokładnie takim samym jak Sennheisery HD 800, tyle że otwierającym się wzdłuż dłuższego a nie krótszego boku. (Zastanawiające te wszystkie podobieństwa, nieprawdaż? Czyżby to jakaś kompilacja wydębiona od chińskich fabryk, do których AKG za sprawą Harman-Kardona przeniosło całą produkcję?) Pudło, jak one same, jest matowo czarne, a wyścielono je czarną pianką imitującą aksamit. W komplecie poza słuchawkami i kablem jest tylko wspomniana przejściówka oraz parę nieistotnych papierków. Dane techniczne też nie porażają obfitością, do już wymienionych dodając jedynie maksymalny poziom sygnału wejściowego, szacowany na 2000 mW. Za to wszystko przyjdzie zapłacić 6950 PLN, czyli nieznacznie więcej niż za super wypromowane, kanoniczne już niemal Sennheiser HD 800S. Przeciwko nim Dharmy wystawić mogą jako oręż swój elektrostatyczny super tweeter, dużą membranę z papieru Washi oraz posmak czegoś niecodziennego i jednocześnie tajemniczego, czego smakoszem może zostać ktoś nie mający ochoty na posiadanie słuchawek skażonych popularnością. W zanadrzu mają jeszcze Dharmy liczne nader pozytywne recenzje, doceniające ich odmienność i własną szkołę brzmienia. A zatem brzmienie…

Odsłuch

   Zdążyłem już napisać, że kabel mi się nie spodobał. Membrana z celulozy powinna się odznaczać wyjątkową wrażliwością – niczym poparzona skóra na najmniejsze muśnięcie odpowiadając żywą reakcją – a jednocześnie odcień brzmieniowy mającego ją głośnika odznaczać się winien wyjątkowo miłym i naturalnym smakiem. Wszystko to przy zdolności grania na cały etat, że bas odpowiednio mocny a średnica upojna. Tak grać potrafią na przykład dobrze napędzane kolumny Tranner & Friedl Isis i ten styl, co tu kryć, szalenie lubię. Tymczasem takiego popisu słuchawki wyciągnięte z pudełka nie dały i winię za to złożyłem na kabel. Od razu zagrały wprawdzie pierwszorzędnie, ale podejrzewałem, że mogłyby jeszcze lepiej. Oczywiście dopóki dane słuchawki nie mają okablowania w postaci Entreqa Atlantisa (którego na rynku, o zgrozo, już nie ma), albo przynajmniej tego od Tonalium Audio (którego, o zgrozo, nie ma jeszcze), to zawsze można gderać. Jednakże nie przejawiające swojego stylu celulozowe membrany do gderania nastroiły mnie wyjątkowo. Zakładałem przy tym, że są te Dharmy przynajmniej trochę ograne, skoro występowały na AVS, ale bieg zdarzeń wykazał, że porządnie ograne nie były. Wygrzewałem je tak nawiasem bardzo długo – przez wiele tygodni po kilka lub kilkanaście godzin dziennie – i dopiero po długim czasie uległy przeistoczeniu. Jak zawsze w momencie to się zdarzyło, a zmiana dotyczyła gładkości. Prosto z pudła i nawet jeszcze po kilku tygodniach grały chropawo. W przyjemny sposób, uatrakcyjniający przekaz – niczym byś nie atłas a sztruks gładził – ale potem przeszły na stronę atłasu. Nie takiego, że już nic poza gładkością, ale niewątpliwie gładkość eksponującego. Gruzełkowata faktura powierzchni ustąpiła analogowej gładzi, a jednocześnie poprawiła się transparencja i poprawiło oświetlenie. Przejdźmy jednak do sedna.

Tym sednem, zgodnie z przewidywaniem, okazał się kabel, toteż opis słuchawek Dharma D1000 sporządzę inaczej niż zwykle. Użyję wyłącznie wzmacniacza Twin-Head, jako mogącego pokazać najwięcej, i rozbiję go najpierw na trzy etapy z trzema kablami, a dopiero potem, używając najlepszego, przyrównam do innych, także takim kablem dysponujących.

Z kablem oryginalnym

Ten kabel jest specyficzny. Fizycznie biorąc dość cienki, lekki i giętki, ale nie do końca przekładający stronę fizyczną na związane z nią oczekiwania. Oczekiwania takie, przynajmniej na podstawie moich doświadczeń, zakładać winny dźwięk też lekki i cienki – w szczególności o świdrujących sopranach i z niedociążeniem. Raczej jasny, raczej piskliwy i w jakiejś przynajmniej mierze nie spełniający oczekiwań względem muzykalności. Szorstakwy i świecący po oczach, zwłaszcza przy szalejących (przynajmniej na papierze) przetwornikach Sopranino, powinien zdradzać typowe cechy słabego technicznie brzmienia. Tymczasem nic z tych rzeczy. Ba, poniekąd przeciwieństwo. Dźwięk tak jednorodny, na tyle dociążony i do tego stopnia trzymający w ryzach soprany, że sumarycznie zatrącający nudą. Na urągowisko wyrażonym oczekiwaniom świetnie sprawdzający się tam, gdzie tor prezentuje ułomną muzykalność, a nie nią obarczający. W efekcie bardzo dobrze pasujący do kiepskich DAC-ków, kiepskich wzmacniaczy i niskobudżetowych grajków przenośnych, jednakże nie mogący zadowolić posiadacza już choćby tylko średniej klasy, a co dopiero znakomitego toru. Powodujący, że słuchawki pozostaną niedocenione, gdyż trudno im będzie wykazać jakąkolwiek przewagę nad HD 800 czy LCD-3. Owszem, z własnym kablem grają Dharmy bardzo przyjemnie. Świetnie można się zrelaksować, nic w uszy nie zakłuje, dźwięk jest odpowiednio masywny i melodyjny, a ludzkie głosy i to co wyjdzie spod fortepianowych klawiszy będzie dźwięczne i elegancko brzmiące. Mało tego – znakomicie, z należytą składową przestrzeni, wypadną oklaski, a soprany okażą się trójwymiarowe i żywe. Dobra, nawet więcej niż dobra, będzie stereofonia, a przy takim wzmacniacz jak Twin-Head pojawi się minimalne ocieplenie; takie w sam raz, by naprawdę zrobiło się miło.

Samo medium okaże się, podobnie jak dźwięk, dość gęste i całkiem transparentne, chociaż nie tak czyste jak u Fostex TH-900 czy Beyerdynamic T1. Bardziej w stylu NightHawk, że czuć bardziej jego obecność i, jak to się mawia, kroić ją nożem. Solidny do tego bas i całościowe poczucie, że mamy do czynienia z dużym brzmieniowym formatem i w związku z tym dużym spektaklem. Nieznaczne przyciemnienie, scena bardziej szeroka niż głęboka, a na niej duże źródła o dobrej współpracy i dobrej jednocześnie separacji. Dźwięk dość szybki, dający poczucie potęgi, z aż za nadto kontrolowanymi sopranami i rozdzielczym, przyjemnie intensywnym basem. Z gładką jazdą po teksturach, brakiem nacisku na szczegółowość i przede wszystkim świetną melodyjnością. Głębokie brzmienie, przyciemnione i bardzo łatwe do słuchania. Ale właśnie nieco za łatwe. – I do jakiego stopnia odmienne od oczekiwań! Dobrze dociążone a nie lekkie, cieniste a nie jasne, żadnego świdrowania – przeciwnie, aż za spokojny sopran. Do tego świetna melodyjność z gładkimi teksturami, a nie szorstkość, cienkość czy jazgot. Wszystko dosłownie na odwrót, ale efekt końcowy też nie do końca zadowalający.

Z kilku ważkich powodów. Przede wszystkim te soprany zjedzone. Gdzie się podział elektrostatyczny super tweeter Sopranino? Zamiast żeby wysokie tony były w super ekstensji i w całościowym popisie, jak zwykle ma to miejsce u elektrostatów, wyłącznie dźwięczna melodyjność bez należytego wysmuklania i cyzelowania dźwięku. Bo owszem, soprany winny być dźwięczne i melodyjne, ale powinny też modelować brzmieniowe struktury, kreować finezyjność, wyłuskiwać i cyzelować detale – i przede wszystkim ożywiać przestrzeń. A tutaj nic z tych rzeczy. Przestrzeń prawie że martwa, niemalże wygłuszona, detale schowane pod melodyką, zabita dramaturgia (jeśli nie liczyć samej spektakularnej potęgi), no i do tego pogłos. A ściślej brak pogłosu. Tak samo jak żywość przestrzeni zabity, prawie się nie przejawiający. A wobec tego nie tylko brak szczegółów i sopranowej finezji, ale też brak specyfiki miejsca opisanej pogłosem i uproszczone, podane bez żadnych ozdobników ludzkie głosy; wyjęte z otoczenia i tego wszystkiego, co nie jest w nich samą melodyką.

Tego się świetnie słucha, ale przez jakiś kwadrans. Tym można łatać słaby tor, ale najwyżej przez tydzień. Potem nuda zaczyna brać górę i sama brzmieniowa potęga okraszana muzykalnością przestaje wystarczać. Brakuje szczegółowości, zniuansowania, kontrastów duże-małe i mocne-delikatne, ożywiającej się przestrzeni, pogłosowej teatralności, sopranowych szczebiotów i ogólnej finezji. Muzyczny gulasz nazbyt okazuje się zawiesisty i monotonny smakowo. W dodatku gdzieś dała nogę ta początkowa chropawość, jakby ktoś ubił ziemniaki lub rozgotował kaszę. Wchodzi to gładko, tuczy, ale nie zadowala całościowym wyrazem, różnorodnością i kunsztem. Czujemy się syci i znudzeni, i zaczynamy się rozglądać za czymś nowym. Za wielką przestrzenią, głębią sceny, kruchymi detalami i pogłosową aurą. A tutaj nic – sama muzyczna lawa, sam tylko sos gęsty, żadnych dodatków. Ale żeby nie było: to wszystko na świetnym poziomie, że nie ma bólu przejścia po przeskoku na Dharmy z jakichś innych wysokiej klasy słuchawek. Jedynie styl nieco zbyt jednorodny, zarazem w melodyce przodujący i wysokiej klasy pod każdym względem.

Odsłuch cd.

Z kablem FAW Noire

Przeszedłem na FAW Noire, nominalnie przeznaczony dla HD 800, ale dzięki tym samym wtykom umożliwiający podpięcie. Dobry kabel to zawsze dobry kabel, z każdymi słuchawkami powinien się sprawdzić. Zmiana? Tak, duża zmiana. I jak należało oczekiwać, na lepsze. Przede wszystkim o wiele intensywniejsze soprany, jakby dopiero teraz ten Sopranino wyszedł z ukrycia. A wraz z tym radykalna poprawa wszystkich niedostatków, które sopranowa absencja powodowała. Żywsza o wiele przestrzeń, więcej pogłosu, bardziej widoczne detale – finezja, dobrze wyczuwalna już kruchość i przejawiany wyraźnie ambience, a także – no proszę! – o wiele głębsza scena. Brzmienie więc bardziej naturalne i bardziej przykuwające uwagę. Sycące różnorodnością a nie tyko kalorycznością. Namacalne, z głęboko czesanymi teksturami, wielorakie. Dzwoneczki bardziej brzmieniowo złożone, ludzkie głosy subtelniejsze, bardziej zindywidualizowane i z wpisaniem ich w otoczenie. Szybszy dźwięk i jednocześnie potężniejszy, oferujący niżej schodzący bas. A zatem większa o wiele rozwartość pasma, a jednocześnie wszystko dokładniej pokazane, włącznie z tym basem bardziej rozdzielczym i lepiej wyłonionym z całości. Przy zachowaniu koherentności ogólnej, która u tych Dharm zawsze jest bardzo dobra, że ani byś pomyślał, iż mają dwa przetworniki. Wszystko dokładniej zobrazowane, a przez to lepiej widoczne. Tak więc skok jakościowy bardzo pokaźny i naprawdę warto ten kabel. Ale to nie był koniec zabawy, bo miałem jeszcze jeden.

Z kablem Tonalium Audio

Powiem wam w tajemnicy – ten kabel powstał jako substytut Entreqa Atlantisa. Nie, nie jest identyczny, ale ktoś bardzo chciał dla swoich AKG K1000 mieć sławny kabel Entreqa, a nie mogąc go zdobyć poprosił siłę fachową o sporządzenie zastępstwa. Długo to sporządzanie trwało i wiele było przymiarek, ale efekt końcowy bardzo okazał się zadowalający, wszakże niestety drogi. FAW Noire to jakieś dwieście euro, a więc coś koło tysiaka, a Tonalium dla HD 800, i w ogóle dla każdych słuchawek, to circa trzy razy tyle. Sztywnawy i ciężkawy, bez jeszcze dobranego finalnie oplotu, obarczony jest wielką pracochłonnością i wysokimi kosztami surowca, ale jakością dźwięku tłumaczy nakład pracy i wysoką cenę. To może nie są szokowe różnice, ale zależy jak liczyć. Kiedy formę odsłuchową mam słabą i w ogóle brak chęci na muzykę, wówczas te różnice się zmniejszają i przestają być dojmujące. Ale kiedy forma przyrasta i towarzyszy jej muzyczny apetyt, wówczas w torze wysokiej jakości różnice stają się zasadnicze.

Co daje ten Tonalium? Gra głośniej, od razu słychać. Od razu także słychać, że jeszcze bardziej potrafi różnicować brzmienie. Mocniej akcentuje soprany i lepiej łączy je z resztą. Cała przestrzeń zaczyna pod jego dyktando intensywnie pracować, a nie tylko wiruje w niej plankton. Dźwięk pogłębia się masywnieje, nasyca się, a jednocześnie narasta jego wszechobecność i akceleracji doznaje cała muzyczna akcja. Muzyki staje się więcej i jest ona jawnie piękniejsza. Pasmo się jeszcze poszerza i na całym jego obszarze panuje większe ożywienie i większa powszędy subtelność, a jednocześnie całość pomimo większego zróżnicowania bardziej okazuje się kooperować. Muzyka staje się życiem, światem, drgającą cielesnością. Wreszcie zaczynamy czuć celulozę i elektrostatyczny sopran. Zarazem nie jest to granie na wzór elektrostatów Staxa, bo mocniejsze, bardziej treściwe i wyraźnie basowo cięższe. Brzmienie Dharm z kablem własnym to przy nim jakaś karykatura. Nudziarstwo i brak życia, gdy teraz muzyka wrze.

I to się okazuje tak dobre, że nie odstające przy odpowiednim źródle i wzmacniaczu ani o włos od T1 czy LCD-3. Zaraz do porównań przejdziemy, ale jeszcze trochę o kablu. Brzmienie z Tonalium Audio pozostaje bez ocieplenia i jest niczym samo życie. Potężne, prężne i spójne, a jednocześnie trójwymiarowe, bogate, subtelne. Od cienkiej struny skrzypiec po membrany potężnych kotłów zachowujące autentyzm. Tak dobre, że kiedy gra to z takiego Twin-Head, czy nawet już z Phasemation, to można z podziwu zamrzeć. Wierzcie mi, znam się nieco na słuchawkach i te Dharmy z Tonaliuum Audio to jest naprawdę coś. Aż mnie korciło wysłać ten kabel producentowi, bo nie wie jakie ma słuchawki. I jeszcze jeden pojawia się aspekt – ponadprzeciętne piękno pogłosu. Dopiero z Tonalium jest on rewelacyjny, klasę dźwięku podciągający o klasę, że się tak przewrotnie wyrażę; niemalże jak z dużych głośników tubowych. A do tego plastyczność światła, trzy wymiary, głęboka scena i szybkie muzyczne tętno. Zasmakowały mi te słuchawki i ciężko będzie z nimi się rozstać, a na AVS wydawały się tylko relaksujące, choć bardzo sympatyczne.

 

Względem innych słuchawek

Wykonałem szereg porównań – wszystkich na Twin-Head – i z każdymi słuchawkami wyposażonymi w kabel Tonalium, tak żeby było sprawiedliwie

Dharma vs Beyerdynamic T1 V2

Momentalnie słychać wyraźne różnice. Brzmienie Beyerdynamic jest lżejsze, ich medium bardziej nieobecne, a jednocześnie więcej towarzyszy ich brzmieniu pogłosu. Nacisk u nich idzie na budowanie przestrzeni i tworzenie wrażenia trójwymiarowości. Więcej w przekazie jest sopranów, a środek pasma bardziej z powietrza niż gęstej substancji. Ta trójwymiarowość może się bardzo podobać, lecz słychać, że jest głównie zrobiona pogłosem. Dharmy natomiast grają gęsto, masywniej i też całkowicie przejrzyście, ale z mocniejszym czuciem ośrodka. Bas przejawiają mocniejszy, a całe pasmo bardziej jest u nich spojone – o mniej cienkich sopranach i większym nacisku na muzykę niż otaczającą ją przestrzeń. Beyerdynamic T1 (wersja V1) grały kiedyś bosko z odtwarzaczem Audio Research CD-9, a potem już ich tak grających nie słyszałem. Niemniej stanowiły tutaj równorzędne partnerstwo, tyle że o innym rozkładzie akcentów.

Dharma vs NightHawk

Przy przechodzeniu z Dharm na NightHawk daje się zauważyć, że te ostatnie są nieco mniej naturalne. Stwarzają bardzo nieznaczną ale na tle wyrafinowanych hybryd wyczuwalną atmosferę obcości, do której w mgnieniu oka przywykamy, ale sam moment przejścia ją pokazuje. Medium mają jeszcze gęstsze i słabiej doświetlone, z akcentem szarości, podczas gdy Dharmy są bardziej słoneczne i optymistyczne. Bas jedne i drugie podają potężny, z tym że u NightHawk wraz z super gęstym medium jest on jeszcze bardziej jednolity i zwarty; przy ich bardziej dusznej i mrocznej atmosferze dający wrażenie większej potęgi. W istocie schodzi niżej i ma silniejsze działanie, ale pod tym względem NightHawk nie dorównują nawet planary, toteż nie ma się czemu dziwić ani co wybrzydzać. Szczególnie, że dla równowagi mniej podają sopranów, zwłaszcza na tle Dharm z kablem Tonalium, bo już nie z oryginalnym. Zawsze duża ilość pogłosu zapewnia NightHawk w każdych warunkach brak nudy, którego to pogłosu Dharmy w stanie pudełkowym skąpią, a przez to nieco potrafią nudzić. Natomiast z klasowym kablem pogłos mają fantastyczny, sopranami częstują obficie i przejrzystość mają niż NightHawk lepszą. Melodyjność jedne i drugie przejawiają znakomitą i pod jej względem razem górują nad T1, które bardziej cisną na przestrzeń niż na analogowość dźwięku. Najkrócej ujmując: Dharmy brzmią nieco naturalniej i są bardziej przejrzyste. Można także powiedzieć, że mniej są specyficzne a bardziej takie normalne. Z tym, że normalnością rewelacyjnego poziomu i ze szczególnie gęstym, dociążonym, melodyjnym dźwiękiem.

Dharma vs Audeze LCD-3

Na koniec porównałem Dharmy do autentycznych planarów a nie tylko słuchawek dynamicznych grających pod wieloma względami do nich podobnie. I się niemało zdziwiłem, zwłaszcza przypominając sobie własną tych LCD-3 recenzję. Napisałem w niej bowiem, że mało są pogłosowe, a więc do Dharm z własnym ich kablem powinny być podobne. Tymczasem nawet z kablem Tonalium, dającym zdecydowanie mocniejszy pogłos (a tak naprawdę go przywracającym), Dharmy pogłosu miały mniej. Mniej zdecydowanie – że aż to uderzało i brała się z tego największa różnica. A jakby nie dość tego, to w recenzji stoi też czarno na białym (czy raczej brązowo na beżowym), że flagowe wówczas Audeze pierwszy plan mają bliski, podczas gdy tutaj wyraźnie słychać było, że od Dharm dalszy.

Z tego wszystkiego u każdych tworzyła się inna atmosfera, zupełnie niemal inna. To ciekawe, bo jedne i drugie, gdy brać się do sprawy teoretycznie, grać winny bardzo podobnie, czyli na pewno nie chłodno, na pewno treściwie i potężnie, na pewno z kontrolowanymi dobrze sopranami i bardzo mocnym basem. Na dokładkę przejrzyście przy gęstym jednocześnie medium. A jednak w praktyce całkiem to zabrzmiało inaczej, za sprawą samej tylko odległości od pierwszego planu i stopnia pogłosowości. LCD-3 grały zdecydowanie bardziej teatralnie, a więc bardziej przetworzonym, jakby biorącym sygnał od karty dźwiękowej komputera dźwiękiem. Niemniej jedne i drugie bardzo przekonująco i jak najbardziej do brania. Dharmy podobały mi się jednak bardziej, gdyż bardziej były naturalne, bardziej przyjazne brzmieniowo i takie – jak to się mówi -normalne, a jednocześnie bardziej intrygujące. Jednakże takie dopiero z kablem Tonalium, bo na własnych kablach LCD-3 bym wolał.

Podsumowanie

   Wygląda na to, że w hybrydowych ENIGMAcoustic Dharma D1000 mamy ze wszech miar udane słuchawki z nieudanym kablem. Kablem na dodatek zwodniczym, bo wyglądem nasuwającym podejrzenie, iż będzie z nim cienko i ostro, gdy tymczasem wadliwość bierze od drugiego końca, od zredukowanych sopranów. Przepuszcza bas i ogólną potęgę brzmienia, znakomicie jest też muzykalny i darzy przyjemnym cieniem, a na dodatek jest przejrzysty. Niestety, wraz z sopranami zjada szczegóły, brzmieniową finezję i przede wszystkim pogłos, podając w efekcie brzmieniowe treści mięsiście i płynnie, ale zubożone o atrybuty kluczowe dla odczuwania bogactwa i piękna.

Są zatem ENIGMAcoustic Dharma D1000 w stanie pudełkowym przyjazne dla sprzętu słabszej jakości na bazie ostrości i jazgotu, natomiast nieprzyjazne sprzętowi wysokiej i najwyższej klasy, poszukującemu słuchawek mogących ją w pełni odzwierciedlić. Wyjście z kłopotu jest proste, lecz wymagające dodatkowych nakładów. Dobry kabel dla HD 800 oferowała kiedyś firma Audeos za bodajże 450 złotych, a od Forza Audio Works dostaniemy bardzo już dobry za 200 euro. Od Tonalium Audio natomiast substytut genialnego Entreqa Atlantisa za 3000 PLN, odsłaniający pełnię skrywanego potencjału. W obliczu faktu, że mają Dharmy kabel na szczęście odpinany i na dodatek z przyłączami identycznymi jak u najpopularniejszych słuchawek high-endowych, wybór lepszych kabli jest ogromny i można będzie wszechstronnie z nimi eksperymentować. Warto to robić, ponieważ potencjał samych słuchawek jest zaiste potężny i niewątpliwie mogą się stać osłodą życia audiofila ceniącego brzmienie dociążone, substancjalne, potężne, a jednocześnie pragnącego by było finezyjne i przejrzyste. (Któż tego w sumie nie chce?)

Docenić tu zwłaszcza należy udane zszycie przetwornika elektrostatycznego z dynamicznym. Być może to zasługa wyłącznie tego, że elektrostatyczny Sopranino wkracza do akcji dopiero na dziesięciu tysiącach herców, ale tak czy inaczej rzecz wykonano ze znawstwem i żadnej brzmieniowej dziury ani przełamania tam nie ma. Pasmo jest wyjątkowo szerokie i bardzo dobrze spojone, nie sugerujące w najmniejszym stopniu, że z dwóch poskładano je części. Jedyny wobec tego poza sugerowaną koniecznością wymiany kabla mankament, to spory słuchawek ciężar. Czuć je na głowie, ale na szczęście są wygodne, toteż żaden to powód do rezygnacji.

Najkrócej mówiąc – rekomenduję Dharmy stanowczo, jednakże pod warunkiem, że nabywca szarpnie się z czasem na lepszy kabel. Nie musi tego robić od razu, ale koniec końców powinien.

 

W punktach:

Zalety

• Udana konstrukcja, łącząca najwyższej klasy szerokopasmowy przetwornik dynamiczny z elektrostatycznym tweeterem.
• Masywne, dociążone i głębokie brzmienie.
• Najwyższej klasy muzykalność.
• Lekkie przyciemnienie, budujące świetną atmosferę muzyczną.
• Pomimo dwóch przetworników zwarte pasmo.
• Mocny a jednocześnie rozdzielczy bas.
• Melodyjna średnica.
• Spokojne, nie narzucające się soprany z kablem oryginalnym.
• Po zastąpieniu go którymś wysokojakościowym strona sopranowa najwyższej klasy.
• Dołącza się też wtedy do brzmienia znakomita finezyjność.
• Jeszcze wzmaga i tak dobra przejrzystość.
• Poprawia także widzialność szczegółów.
• A wraz z nią ożywia się przestrzeń.
• Dołącza również element pogłosu, dający ambience i czucie przestrzeni.
• Pogłębiający scenę, a przede wszystkim wzmagający bardzo znacząco poczucie brzmieniowego piękna.
• I wówczas stają się to słuchawki mogące stawać w szranki i wygrywać z najlepszymi, brzmieniowo dość podobne do Focal Utopia.
• Elektrostatyczny tweeter Sopranito, nie wymagający specjalnej polaryzacji.
• Najwyższej klasy przetwornik dynamiczny z membraną celulozową 52 mm (specjalny papier Washi).
• Solidna konstrukcja muszli i pałąka, bardzo zbliżona do tej ze słuchawek AKG K812.
• Elegancki wygląd i gatunkowe surowce.
• Mięciutkie pady.
• Dobrze leżą na głowie.
• Samoczynna regulacja zawieszenia.
• Doprowadzony do obu muszli odpinany kabel. (Niestety, nie najwyższej jakości, zjadający soprany).
• Solidne opakowanie, w postaci pudła identycznego jak u Sennheiser HD 800.
• Wiele pozytywnych recenzji.
• Posmak czegoś wyjątkowego.
• Nieco tajemniczy, ale obecny na rynku od dawna amerykański producent.
• Polski dystrybutor.

 

Wady i zastrzeżenia

• Konieczny lepszy kabel.
• Przy tej cenie firmowy stojak by nie zaszkodził.
• Kosztują tyle samo co Sennhieser HD 800S, ale jakością spokojnie mogą konkurować.
• Dość ciężkie.
• Skąpe dane techniczne i nieznane miejsce produkcji.

Sprzęt do testu dostarczyła firma: Audio Magic

Dane techniczne ENIGMAcoustic Dharma D1000:

• Słuchawki hybrydowe o konstrukcji półotwartej.
• Przetworniki: dynamiczny φ 52 mm + elektrostatyczny tweeter Sopranito.
• Punkt podziału: 10 kHz.
• Pasmo przenoszenia: 5 Hz – 40 kHz.
• Impedancja: 26 Ω.
• Czułość: 103 dB.
• THD: < 0.3% (1 kHz, 1 mW).
• Waga: 450 g (bez kabla).
• Kabel: odpinany długości 3,0 m; wtyk jack 6,3 mm stereo + adapter nasadkowy 3,5 mm.
• Rodzaj wzmacniacza: jak dla każdych słuchawek dynamicznych.

 

Cena: 6 950 PLN

 

System:

• Źródła: PC, CD Restek EPOS+
• Przetwornik: Ayon Sigma.
• Wzmacniacze słuchawkowe: ASL Twin-Head Mark III, Phasemation EPA-007.
• Słuchawki: Audeze LCD-3 (kabel Tonalium Audio), AudioQuest NightHawk (kabel Tonalium Audio), Beyerdynamic T1 V2 (kabel Tonalium Audio),ENIGMAcoustic Dharma D1000 (kabel własny, FAW Noire, Tonalium Audio).
• Interkonekty: Tellurium Q Black Diamond XLR, Sulek Audio RCA.
• Kabel USB: ifi Gemini + iUSB3.0.
• Kable zasilające: Acoustic Revive Triple C, Acoustic Zen Gargantua II, Harmonix X-DC350M2R.