Demograf – najlepszy wzmacniacz elektostatyczny na świecie

   Taka okazja zdarza się bardzo rzadko. Bardzo rzadko bowiem można pisać o czymś powstałym z pasji i pragnień ludzi chcących osiągnąć coś wyrastającego ponad wszystko inne, którym się to zamierzenie powiodło. W tym wypadku chodzi o wzmacniacz dla słuchawek elektrostatycznych, nazwany od imienia swego twórcy – Demograf.

Dmitry Gubchenko postanowił sięgnąć gwiazd

Tak naprawdę Demograf nie jest jednak imieniem tylko forumowym nickiem z forum doctorhead.ru, na którym występuje pod nim znany i bardzo w Rosji ceniony konstruktor wzmacniaczy lamowych – Dmitry Gubchenko.

Dmitry mieszka i pracuje w Moskwie,  zasłynął już całym szeregiem doskonałych konstrukcji, kolejne są w planach, a Demograf to jego najwspanialsze jak dotąd dzieło. Trudno by było inaczej, wszak najlepszy prawdopodobnie wzmacniacz dla słuchawek elektrostatycznych w historii, to niewątpliwie tytuł do chluby.

Pozostałe dokonania Dmitrego można sobie obejrzeć pod jego firmowym adresem http://www.audio-tube.ru/ i przyznać trzeba, że budzą szacunek.

Podobnie jak polska Dubiel Accoustic Euridice wzmacniacz Demograf nie powstał samorzutnie, tylko jego poród sprowokowany został przez innego moskiewskiego pasjonata, pochodzącego z Kijowa i mającego również polskie korzenie wielkiego miłośnika słuchawek elektrostatycznych w szczególności, a wybitnych słuchawek w ogóle – Alexandra.

Jakieś 42 kg czystej, audiofilskiej radości

Tak jak polscy pasjonaci elektrostatów – Andrzej i Wiktor – wymogli na znanym konstruktorze Bogusławie Dubielu rozpoczęcie prac nad Euridice, tak Alex wymusił je na Dmitrym. Pomiędzy Euridice a Demografem zachodzi wszakże istotna różnica. Ta pierwsza, pomimo ambicji bycia co najmniej nie gorszą od oryginalnego Orpheusa HEV-90, pozostaje projektem skierowanym w zamyśle do szerokiego grona odbiorców, mającym kosztować rozsądne pieniądze i cieszyć wielu słuchaczy, podczas gdy Demograf jest konstrukcją absolutnie maksymalistyczną, podobnie jak sam Orpheus ukierunkowaną wyłącznie na jak najlepszy efekt brzmieniowy, zupełnie bez oglądania się na koszty i ewentualnych nabywców. Tak więc w przypadku Demografa mamy do czynienia z przedsięwzięciem z założenia elitarnym, i to elitarnym tak bardzo jak to jest tylko możliwe, ponieważ wzmacniacz ten powstał jak dotąd w jednym tylko egzemplarzu.

Budowa

   Wzorem większości maksymalistycznych wzmacniaczy dla słuchawek elektrostatycznych, takich jak Stax SRM-T2, RudiStor Coriolan czy SinglePower ES, jest Demograf urządzeniem dzielonym, posiadającym odrębną sekcję zasilania. Zupełnie wyjątkową ma natomiast obudowę, wykonaną w całości z drewna. Pytałem czy to świadomy wybór i okazuje się, że tak. Drewno nie wchodzi bowiem w interakcję z polem elektromagnetycznym, w związku z czym drewniana obudowa w odróżnieniu od metalowej nie stanowi pułapki elektromagnetycznej, od ścian której odbijają się fale radiowe, powodując zakłócenia znajdujących się w jej obrębie urządzeń. Dmitry badał wpływ obudów na brzmienie i doszedł do wniosku, że drewniane są lepsze. W tym wypadku ta drewniana jest jak widać na zdjęciach dwuwarstwowa, nie tylko pozwalając zakłóceniom uciekać na zewnątrz, ale także dzięki sztywnej, grubościennej konstrukcji tłumiąc drgania. Poza tym przyszły właściciel był jak najbardziej za drewnianą oprawą, z uwagi na jej naturalność i ciepły dotyk.

Zaglądamy do vintage’owego raju

Obie części wzmacniacza są bardzo pokaźne. Łączna ich waga to 42 kg, na które składa się 28 kg sekcji zasilania i 14 kg wzmacniacza właściwego. Łączy je wielożyłowy kabel z miedzianych przewodów Western Electrica, pokrytych złotem przez AMRG. Także wewnętrzne okablowanie jest najwyższej klasy, ze srebrnych przewodów japońskiego UPOCC SILVER Audio. Całe okablowanie, tak nawiasem, było testowane przy użyciu różnych wysokiej jakości przewodów i to właśnie wybrano.

Głównym założeniem projektu nie było jednak najlepsze okablowanie, tylko najlepszy wzmacniacz dla słuchawek elektrostatycznych. Ponieważ projektujący go Dymitry jest miłośnikiem urządzeń lampowych i dawnej szkoły lampowego, analogowego dźwięku, ideę takiego wzmacniacza zaczerpnięto od klasycznego schematu Western Electric 7A, pochodzącego jeszcze sprzed II wojny światowej, a konkretnie z 1922 roku. Pierwotnie był to wzmacniacz przeznaczony dla głośników podpiętych do sieci telefonicznej i podobnie jak Demograf posiadał drewnianą obudowę oraz widoczne lampy zamontowane na wierzchu. Konstrukcja ta została w przypadku Demografa gruntownie przeprojektowana, by osiągnąć jakość wzmocnienia zdolną przebić schematy HEV-90 i SRM-T2.

Mała, high-end’owa elektrownia

Tak więc Demograf w odróżnieniu od oryginalnego Western Electrica jest konstrukcją zbalansowaną od wejścia do wyjścia i pracującą w trybie push-pull, czyli tak naprawdę są to dwa wzmacniacze – po jednym dla każdego z kanałów – pracujące synfazowo, czyli z przeciwnymi znakami polaryzacji sygnału. Tak jak w oryginale odnajdujemy tu transformatory wejściowe, tworzące w tym przypadku rolę regulatora wzmocnienia poprzez przełączanie sekcji uzwojeń, działające więc na zasadzie potencjometru. Poprzez nie sygnał dociera do symetrycznie pracującego stopnia lampowego w postaci dwóch podwójnych triod 6SN7, z których anod kieruje się do transformatorowego odwracacza fazy, by w wersji push-pull trafić na siatki pentod, konkretnie czterech zmostkowanych EL8, z których anod wychodzi już wzmocniony i lampowo rozśpiewany na transformatory stopnia końcowego, z nich na autotransformatory zakończone kondensatorami – i nareszcie, fiu na słuchawki.

Powyższy opis ma oczywiście formę uproszczoną, a konkretne rozwiązania stanowią tajemnicę projektanta. Zwłaszcza stopień wyjściowy złożony z transformatorów, kondensatorów i autotransformatorów.

Budowa cd.

Teraz już się tak nie robi…

   Uwagę przykuwa jakość sekcji zasilania, w której zastosowano pojedynczą lampę prostowniczą CV1264, wynalezioną jeszcze w 1914 roku i produkowaną między innymi przez Mullarda. W przypadku Demografa została ona obudowana całą plejadą najwyższej klasy komponentów, które można sobie dokładnie obejrzeć na zdjęciach.

We wzmacniaczu właściwym użyto z kolei w roli sterowników pary klasycznych triod 6SN7 w postaci RCA JAN 5692 Red Base, a do wzmocnienia kwartetu pentod EL8 od Valvo. Te ostatnie lampy zostały pod tą nazwą wprowadzone do produkcji w 1949 roku, ale wywodzą się z dużo starszych, pochodzących z 1936 roku EL2, wynalezionych przez Philipsa. W dzisiejszych konstrukcjach spotykane są bardzo rzadko, a ich pierwotnym przeznaczeniem były odbiorniki radiowe. Hamburskie Valvo produkowało je od samego początku.

Szlachetne serce Demografa

Zastosowanie w Demografie pentod jako lamp mocy wymagało jak zawsze w takim wypadku dużego nakładu pracy, by sprawić żeby zechciały śpiewać. To naprawdę musiała być duża badawcza impreza, bo na podstawie własnych doświadczeń ze wzmacniaczem Leben CS300 wiem, że pentody do śpiewu zmusić łatwo nie jest. Ale zapewne warto, skoro z założenia stanowiły techniczne rozwinięcie triod, co powinno znaleźć odbicie także w dźwięku. Potwierdzenie tego możemy znaleźć zarówno w najnowszym wzmacniaczu Lebena, modelu CS-300F, jak i w klasycznym Cary SLI-80. Wojna triod z pentodami, to tak nawiasem osobny, szeroki temat.

Także tryb push-pull oznaczał dużo pracy związanej z większym skomplikowaniem układu, dając w zamian mniejsze zniekształcenia poprzez eliminację zakłócających harmonicznych jak i możliwość zastosowania mniejszych transformatorów wyjściowych. Warto przy okazji nadmienić, że sama idea schematu push-pull sięga jeszcze roku 1895 i z powodzeniem stosowana jest do dzisiaj, nie tylko w konstrukcjach lampowych zresztą. W tranzystorowym układzie odnajdziemy ją na przykład w symetrycznym wzmacniaczu słuchawkowym świeżego chowu – Schiit Mjølnir.

Kondensatory Jensena i transformator Hashimoto Electric 107A na pierwszym planie.

Wspomnianym już ciekawym rozwiązaniem, na które warto zwrócić uwagę, jest użycie wejściowych transformatorów wzmacniających Stevens & Billington TX102 MK3-I, spełniających jednocześnie funkcję potencjometru, co musiało mieć dla brzmienia znaczenie bardzo istotne. Innym wyznacznikiem jest użycie międzystopniowych transformatorów od czołowej na japońskim rynku firmy Hashimoto Electric, Ltd. Transformatory te, konkretnie model 107A, pracują jako tenże właśnie kluczowy dla idei wzmacniacza odwracacze fazy lamp 6SN7, narzucając całości tryb push-pull w reżimie symetrycznym. Miło też było zobaczyć we wnętrzu Demografa kondensatory Jensena, których używam we własnym i wiem, że są świetne.

Dodajmy, iż wersja końcowa została poprzedzona trzema prototypami, bo jak zauważyli konsultowani w tej sprawie znani polscy konstruktorzy, panowie Jaromir Waszczyszyn i Waldemar Łuckoś, w przypadku tego rodzaju konstrukcji na papierze niczego dokładnie przewidzieć się nie da i pozostaje tak naprawdę jedynie metoda prób i błędów. A o próby i błędy w przypadku wzmacniaczy na pentodach szczególnie jest łatwo.

Oszałamiająca kolekcja Alexa

Sam wzmacniacz nie jest jedyną konstrukcją Dmitrija przeznaczoną do napędzania słuchawek elektrostatycznych, ale jedyną budowaną bez żadnych budżetowych ograniczeń, co zaowocowało sytuacją wielokrotnego przebicia kosztów podzespołów użytych w Orpheus HEV-90 czy Stax SRM-T2. Tym większy żal, że się tego na własne uszy nie słyszało. Ech, Moskwa, Moskwa… Mało ci skarbów?

Wzmacniacz pracuje u Alexa w systemie:

•  PC Motherboard P9X79 WS
•  Macbook pro 8.3.
•  Software player JRiver MC18
•  DACWeiss DAC202 (via FireWire)
•  Interkonekty Atlas Mavros RCA i Atlas Mavros XLR
•  PS Audio Power Plant Premier
•  Kable zasilające XLO S3

W tym miejscu jedna uwaga. Koniecznie należy wypróbować jak gra z oprogramowaniem JPLAY, bo według mnie powinno być lepiej.

Dźwięk

Na deser: główni beneficjenci arcydzieła Dimitrya Gubchenki

   O dźwięku Demografa w sytuacji kiedy go nie słyszałem do napisania od siebie oczywiście nic nie mam. Może kiedyś uda się do Moskwy pojechać by go posłuchać, a może on kiedyś do Polski zawita. Na razie pozostaje jedynie przytoczyć słowa szczęśliwego posiadacza, według którego stanowiący także jego własność Orpheus okazuje się nie wytrzymywać porównania.

Demograf amp delivers deeper, warmer and richer sound, with more details, more “musicality” and emotional involvement.  Both , Sennheiser HE 90 (Orpheus) and the original Stax SR-Omega sound great with Demograf amp.  My preference for “delicate” classical music and other chamber type of music would be HE90, but for big orchestra and rock – the Omegas, which present a “large scope” sound and larger soundstage.  Stax SR-009 are behind HE90 and the SR-Omegas but have their good features too (like a “mystic” atmosphere and high involvement).

Cóż dodać? Chyba tylko na koniec stwierdzenie, że pragnienia, talent i możliwości spotykające się w jednym miejscu i jednym celu, potrafią przezwyciężać opór materii by tworzyć rzeczy lepsze od najlepszych. I niech tak się dzieje.